សំណួរ : អ្វីជាទស្សនវិជ្ជា? |
ចម្លើយ : ទស្សនវិជ្ជា គឺស្នេហាគតិបណ្ឌិត ។ |
សំណួរ : នរណាជាអ្នកឲ្យនិយមន័យដូចខាងលើនេះ? |
| ចម្លើយ : លោក ពីតាគ័រ (Pythagore), អ្នកទស្សនវិជ្ជាក្រិច ។ |
សំណួរ : ចុះចំណែកលោក សូក្រាត (Socrate) យល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះពាក្យ " ទស្សនវិជ្ជា " នេះ? |
ចម្លើយ : លោក សូក្រាតយល់ថា " ទស្សនវិជ្ជា " គឺចង់បានគតិបណ្ឌិត ព្រោះមនុស្សខ្វះគតិបណ្ឌិត ។ |
សំណួរ : នរណាខ្លះដែលជឿថា មនុស្សមានគតិបណ្ឌិតរួចហើយ ពោលគឺ ចំណេះជាសាកល? |
| ចម្លើយ : ពួក សូភីស (Sophiste) អ្នកទស្សនវិជ្ជាមួយក្រុម ដែលប្រឆាំងនឹងគំនិតរបស់សូក្រាត ។ |
សំណួរ : តើលោក សូក្រាត បានបញ្ជាក់សម្ដីអ្វីខ្លះទៅលើន័យថា មនុស្សគ្មានចំណេះជាសាកល? |
| ចម្លើយ : លោក សូក្រាត បានពោលថា ៖ ខ្ញុំដឹងតែមួយមុខ គឺខ្ញុំគ្មានចេះអ្វីទាំងអស់ (Je ne sais qu'nne chose, c'est que je ne sais rien.) ។ |
សំណួរ : តើអ្វីទៅដែលហៅថា គតិបណ្ឌិតនោះ? |
| ចម្លើយ : គឺការយកបញ្ញា ទៅវិនិច្ឆ័យឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ទៅលើបញ្ញាទាំងឡាយ មានបញ្ហាមនុស្សជាដើម តែត្រូវមានលក្ខណៈប្រកបទៅដោយវិចារណញ្ញាណ នៃអាកប្បកិរិយា គឺការចេះប្រមាណនូវកម្លាំងចំណង់របស់ខ្លួន ជាមួយនឹងអំណាចត្រួតត្រាលើខ្លួនឯង ។ |
សំណួរ : លោក សូក្រាត បានពោលយ៉ាងដូចម្ដេច ចំពោះការពិចារណារបស់មនុស្ស តាមបែបទស្សនវិជ្ជា? |
| ចម្លើយ : លោក សូក្រាត ពោលថា ការពិចារណាតាមបែបទស្សនវិជ្ជា គឺហាត់ស្លាប់ ព្រោះ សូក្រាត ពិចារណាលើន័យរបស់ជីវិត ។ |
សំណួរ : ចុះសិស្សថ្នាក់បញ្ចប់ត្រូវពិចារណាទៅលើអ្វី? |
ចម្លើយ : សិស្សថ្នាក់បញ្ចប់ ត្រូវពិចារណទៅលើកម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់គេ ដូចជា ៖
១. ឧបករណ៍គំនិត ដែលជាផលនៃពិសោធន៍របស់មនុស្សជំនាន់មុន ។
២. ស្យង់ និងវិវត្តន៍របស់ស្យង់ ។
|
សំណួរ : តើយើងត្រូវពិចារណាអ្វីខ្លះជាបឋម? |
| ចម្លើយ : យើតត្រូវពិចារណលើខ្លួនយើងជាមុន បន្ទាប់មកទើបយើងចាប់ពិចារណា លើអ្វីៗដែលនៅជុំវិញខ្លួនយើង ។ |
សំណួរ : កម្មវត្ថុនៃទស្សនវិជ្ជា បើពោលដោយសង្ខេប ចែកជាប៉ុន្មានពួកធំៗ? |
ចម្លើយ : កម្មវត្ថុនៃទស្សនវិជ្ជា ចែកជាបួនពួកធំៗ គឺ ៖
១. ចិត្តវិជ្ចា (Psychologie)
២. កត្តវិជ្ជា (Logique)
៣. សីលវិជ្ជា (Morale)
៤. បរមត្ថវិជ្ជា (Metaphysique) |
សំណួរ : តើសព្វថ្ងៃ មែកធាងធំទាំងបួនរបស់ទស្សនវិជ្ជា ស្ថិតនៅនិរន្តឬទេ? |
| ចម្លើយ : សព្វថ្ងៃមែកទាំងបួន នៃទស្សនវិជ្ជាពុំស្ថិតនៅជានិរន្តរ៍ទេ តែគេបានបង្រួមមកជាពីរចំណែកវិញគឺ ពុទ្ធិ និងអំពើ ។ |
សំណួរ : អ្វីទៅហៅថា ពុទ្ធិ? |
| ចម្លើយ : ពុទ្ធិ (Connaissance) គឺការចេះដឹង ដែលជាលទ្ធផលនៃការសិក្សា ពីមុខវិជ្ជាច្រើនយ៉ាង ដូចជា ចិត្តវិទ្យា ស្យង់ សីលវិជ្ជា និងបរមត្ថវិជ្ជា ។ |
សំណួរ : អ្វីទៅហៅថា អំពើ ? |
| ចម្លើយ : អំពើ គឺអ្វីដែលមនុស្សធ្វើ ហើយបានលទ្ធផលមកពីគ្រប់វិស័យ ដូចជា វិស័យឧស្សាហកម្ម-សិល្បៈ សីលវិជ្ជា សង្គមវិទ្យា ។ល។ |
សំណួរ : គំនិតទស្សនវិជ្ជា មានលក្ខណៈពិសេសប៉ុន្មាន? |
ចម្លើយ : គំនិតទស្សនវិជ្ជា មានលក្ខណៈពិសេសពីរ គឺ ៖
១. គំនិតរិះគិត
២. គំនិតអធ្យាស្រ័យ |
សំណួរ : អ្វីទៅហៅថា គំនិតរិះគិត ? |
| ចម្លើយ : គំនិតរិះគិត គឺគំនិតដែលបានពិចារណាត្រឹមត្រូវរួចហើយ ។ |
សំណួរ : អ្វីទៅហៅថា គំនិតអធ្យាស្រ័យ ? |
| ចម្លើយ : គំនិតអធ្យាស្រ័យ គឺគំនិតនិយមការពិចារណារបស់ខ្លួនឯង និងការពិចារណារបស់អ្នកដទៃផង ។ ឧទាហរណ៍ : គំនិតយើងក៏ខុស គំនិតគេក៏ខុស គំនិតយើងក៏ត្រូវ គំនិតគេក៏ត្រូវ ។ |
សំណួរ : តើទស្សនវិជ្ជា មានគោលបំណងយ៉ាងណា? |
| ចម្លើយ : ទស្សនវិជ្ចា មានបំណងស្វែងរកសច្ច ដើម្បីបង្ហាញនូវអវិជ្ជា ។ កាលបើបាន " សច្ចៈ " ហើយ ទស្សនវិជ្ជាញ៉ាំឲ្យប្រតិបត្តិ ។ |
សំណួរ : តើត្រូវចាំបាច់មានទស្សនវិជ្ជាឬទេ? |
| ចម្លើយ : បើកាលណាគេត្រូវការ វិចារណញ្ញាណ និងគតិបណ្ឌិត គេតែងតែត្រូវការទស្សនវិជ្ជាជានិច្ច ។ គេនឹងអាចបោះបង់ទស្សនវិជ្ជាបាន លុះត្រាតែគេអាចបោះបង់ចោល នូវមនោសញ្ចេតនា ។ |
សំណួរ : តើគេអាចនិយាយថា ទស្សនវិជ្ជាជាចំណេះទូទៅបានឬទេ? |
| ចម្លើយ : គេអាចនិយាយថា ទស្សនវិជ្ជាជាចំណេះទូទៅបាន ព្រោះទស្សនវិជ្ជា បានក្រសោបវិជ្ជាក្នុងលលោកផង និងក្រៅលោកផង ក៏ប៉ុន្តែទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ចំណេះទូទៅនោះ ត្រូវប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណផងដែរ ។ |
សំណួរ : តើអ្នកយល់ថា មនុស្សគ្រប់រូបត្រូវមានទស្សនវិជ្ជាផ្ទាល់ខ្លួនឬទេ? |
| ចម្លើយ : មនុស្ស ជាសត្វដែលបរិភោគមនោសញ្ចេតនាហារ ។ ដូច្នេះ មនុស្សគ្រប់រូប សុទ្ធតែមានមនោសញ្ចេតនា បើមនុស្សមានមនោសញ្ចេតនា មនុស្សតែងត្រូវការវិចារណញ្ញាណ មនុស្សត្រូវតែមានទស្សនវិជ្ជា ដោយខានពុំបាន ។ |
សំណួរ : តើទស្សនវិជ្ជា ដែលបាត់បង់បន្តិចម្ដងៗ នូវកម្មវត្ថុទាំងឡាយរបស់ខ្លួន តើអាចមានកម្មវត្ថុអ្វីទៀត និងយកមកសិក្សា? |
| ចម្លើយ : ថ្វីបើទស្សនវិជ្ជាបានបាត់បង់បន្តិចម្ដងៗ នូវកម្មវត្ថុទាំងឡាយរបស់ខ្លួន បណ្ដាលមកពីការរីកចម្រើនលូតលាស់នៃស្យង់ តែទស្សនវិជ្ជាស្ថិតនៅជានិច្ច ក្នុងតម្លៃរបស់ខ្លួន ព្រមទាំងពុំខ្វះកម្មវត្ថុ សម្រាប់សិក្សាឡើយ ។ ព្រោះថា ក្រៅពីទ្រឹស្ដីព្រះពុទ្ធ ដែលបាននិយាយពី រូប-ខន្ធ ព្រលឹង វិញ្ញាណ តើស្យង់បានរកឃើញជីវិតក្រៅលោក និងជីវិតក្រៅរូបហើយឬនៅ? នេះពុំបានទាំងយកកម្មវត្ថុថ្មិៗ របស់ទស្សនវិជ្ជាដែលមានអ្នកប្រាជ្ជអក្សរសាស្ត្រខ្លះ កំពុងត្រូវគេលើកតម្កើង ក្រោយដែលបានរកឃើញកម្មវត្ថុ នៃទស្សនវិជ្ជាថ្មីៗជាច្រើន ដូចជា សាត្រ (J-P. sartre) ជាដើម ។ |
សំណួរ : តើសង្គមយើងសព្វថ្ងៃ ដែលជាសង្គមពោរពេញទៅដោយការរីកចម្រើនគ្រប់វិស័យទាំងអស់ របស់ស្យង់ ត្រូវការពឹងផ្អែកទៅលើទស្សនវិជ្ជាទៀតឬទេ? |
| ចម្លើយ : ជាមួយគ្នានឹងការជឿនលឿនរបស់ស្យង់ សង្គមលោកសព្វថ្ងៃ មិនគ្រាន់តែបានទទួលនូវផលវិបាក បណ្ដាលមកពី " ស្យង់ខ្វះញាណ " (Science sans conscience) ប៉ុណ្ណោះទេ តែលោកិយទាំងមូល កំពុងតែភិតភ័យខ្លាចបាត់បង់រូបកាយរបស់ខ្លួន ទៅវិញថែមទៀតផង ។ ព្រោះថា បើកម្លាំងអាតូមិច (Atomique) បានសម្លាប់មនុស្សក្នុង ១ វិនាទីអស់ ដប់លាននាក់ កម្លាំងគ្រាប់បែកហ៊ីដ្រូសែន (Hydrogene) និងគុណចំនួនមនុស្សស្លាប់ ក្នុងមួយវិនាទី និងមួយរយ ។ ដូច្នេះ គេត្រូវការទស្សនវិជ្ជាជានិច្ច ដើម្បីទប់កម្លាំងជឿនលឿន ដែលឆ្ពោះទៅរកការវិនាសនោះ ។ |
សំណួរ : អ្នកយល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះការសិក្សាទស្សនវិជ្ជានៅថ្នាក់បញ្ចប់? |
| ចម្លើយ : ការសិក្សាទស្សនវិជ្ជានៅថ្នាក់បញ្ចប់ គឺការបើកផ្លូវ ឬត្រួសត្រាយផ្លូវជាលើិកដំបូងសម្រាប់សិស្សៗ ព្រោះថាសិស្សអាចបានដឹង និងស្គាល់មែកធាងទាំងឡាយច្បាស់លាស់ នៃទស្សនវិជ្ជាផង និងស្រួលដល់ការឈោងចាប់នូវមុខវិជ្ជាធំៗទាំងឡាយទៀត នៅឧត្ដមសិក្សាផង ដូចជា ពន្ធុវិទ្យា (Ethnologie) មនុស្សធម្មជាតិវិទ្យា (Anthropologie) ជាដើម ។ល។ ដែលមានទំនាក់ទំនងជាច្រើនជាមួយនឹង ទស្សនវិជ្ជា ។ |
សំណួរ : មានមតិខ្លះយល់ថា ៖ ការសិក្សាទស្សនវិជ្ជា គឺការពិចារណាទៅលើខ្លួនឯងផង និងទៅលើអ្វីៗដែលនៅជុំវិញខ្លួនឯងផង តើអ្នកយល់យ៉ាងដូចម្ដេច ចំពោះទស្សនៈខាងលើនេះ? |
ចម្លើយ : សូក្រាត បានពោលថា ៖ " សិក្សាទស្សនវិជ្ជា គឺហាត់ស្លាប់ " តើយើងគួរយកគំនិតពិចារណារបស់ សូក្រាត មកប្រៀបធៀបនឹងវគ្គទី១ នៃសំណួរទស្សនវិជ្ជានេះបានឬទេ ? លោក សូក្រាត បានពោលដូចព្រះពុទ្ធដែរ គឺត្រូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងខ្លួនឯងសិន ទើបទៅពិចារណាលើអ្នកដទៃ ។ ព្រះពុទ្ធជឿថា កម្មផល និងច្រវាក់នៃវាលវដ្ដសង្សារ កើតមានបានអាស្រ័យការមានរូបជាបច្ច័យ ។ ដូច្នេះ បើមានរូបហើយ បញ្ហាច្បាស់ជាស្ថិតនៅលើរូបនេះជាបឋម ។ ព្រះពុទ្ធគ្រាន់តែប្រាប់យើង ឲ្យខំយកចិត្តទុកដាក់នឹងខ្លួនយើងប៉ុណ្ណោះទេ តែលោកបានបញ្ជាក់ថែមទៀតថា រូបនេះឯងជាប្រធាននៃជីវិត ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ទុក្ខកើតមកពីមានរូប-គឺមានរូប ត្រូវតែមានទុក្ខ ។ ចុះបើមានទុក្ខហើយ ហេតុអ្វីក៏ពិចារណា រកដើមហេតុនៃទុក្ខនេះនៅឯណាទៅវិញ? ត្រូវគ្នានឹងទស្សនៈរបស់សូក្រាត ដែលយល់ដូចព្រះពុទ្ធដែរ " សិក្សាទស្សនវិជ្ជា គឺហាត់ស្លាប់ " (Philosopher c'est apprendre a mourrir) ។ ត្រង់ន័យនេះ សូក្រាត បានបញ្ជាក់ថា បើចង់ចាប់ពិចារណាពីហេតុការណ៍ទាំងឡាយ ដទៃណាមួយ គេត្រូវចាប់ពិចារណាជាបឋមនូវជីវិត ពោលគឺរាងកាយរបស់យើងជាមុនសិន ។ ក្នុងការស្វែងរកធម៌ក្នុងសមាធិ ព្រះពុទ្ធពុំបានមានបន្ទូលប្រាប់ ឲ្យយើងទៅពិចារណាលើព្រះឥន្ទ្រ ព្រះព្រហ្ម ឬឋានទេវលោកឯណាទេ តែទ្រង់បានផ្ដាំឲ្យពិចារណារកសច្ចៈ តែពីក្នុងខ្លួនយើងតែប៉ុណ្ណោះ ។
ដូច្នេះយើងឃើញថា វគ្គទី ១ នៃមតិខាងលើនេះ ពុំទទួលយកដំណោះស្រាយអត្ថបដិរូបឡើយ ។
ក្នុងវគ្គទី ២ ដែលបានចែងថា ត្រូវពិចារណាលើអ្វីៗ ដែលនៅជុំវិញខ្លួនយើងនោះ ចង្អុលឲ្យឃើញច្បាស់ថា ការដែលមនុស្សបានឆ្លងពីទីមួយ ទៅទីមួយទៀត ពោលគឺពីក្នុងពោះម្ដាយ មកក្នុងសង្គម ។
មនុស្សនេះឯង ក៏ត្រូវតែចាប់យកបញ្ហាមួយ គឺសង្គមមនុស្ស ហើយដែលមានលក្ខណៈខុសពីបញ្ហាអត្ត ដោយឥតប្រកែកបាន ។ ការប្រលាក់ប្រលូសជាមួយបញ្ហាសង្គម ព្រោះមនុស្សចូលខ្លួនទៅក្នុងសង្គម ដូច្នេះទោះបីញាណ ឬអញាណក៏ដោយ មនុស្សត្រូវតែនាំគ្នា ដោះស្រាយបញ្ហាទាំងឡាយនោះ ជាមួយអ្នកដទៃ ដែលជាសមាជិកនៃសង្គមនោះ ។
បើគ្រាន់តែយោលទៅលើសីលវិជ្ជា Morale មួយមុខប៉ុណ្ណោះ យើងក៏ហាក់ដូចជាគ្រប់គ្រាន់ណាស់ ចំពោះវគ្គទី ២ នៃមតិខាងលើនេះ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ស្រុកកំពុងអត់បាយ ទំនិញសារពើ មានតម្លៃឥតលំនឹង ព្រមទាំងពុំអាចមានកម្លាំងអ្វីទប់ឲ្យឈ្នះបាន ប្រៀបដូចទឹកបាក់មកលើទំនាប បើមនុស្សគិតពីអាត្មានិយម ដើម្បីរស់ស្រួលតែឯង ឃើញថា វាមានតក្កភាគណាស់ ចំពោះបុគ្គល ។ បើយើងអាចរស់នៅតែឯកឯងបានក្នុងសង្គម នោះជាការប្រសើរណាស់ ។ ក៏ប៉ុន្តែក្រែងនៅជុំវិញយើងមាន " បុគ្គល " របស់អ្នកដទៃពុំអនុញ្ញាត ឲ្យយើងរស់ដោយសុខតែម្នាក់ឯងបាន ។ ដូច្នេះដើម្បីសម្រុះសម្រួល ជាមួយបញ្ហាទាំងឡាយ ដែលចោទឡើងនោះ យើងត្រូវតែពិចារណាជាមួយអ្វីៗ ដែលនៅជុំវិញខ្លួនយើង ដោយខានពុំបាន ។
នេះគ្រាន់តែផ្នែកមួយ ដែលយើងបានយកសីលញាណ Conscience Morale មកពិចារណាប៉ុណ្ណោះ ។
មតិដែលបានពោលមកខាងលើនេះ ជាទ្រឹស្ដីទស្សនវិជ្ជា (Theorie philisophique) ដែលប្រកបដោយតក្តភាព (Logique) ពីរយ៉ាងគឺ ៖
១. តម្លៃនៃការពិចារណាទៅលើ អត្ថ ។
២. តម្លៃនៃការពិចារណាទៅលើ បរទត្ថភាព ឬ អត្ថិភាព នៃភាវៈរស់ ដែលនៅជុំវិញយើងផង។ |
ចំណងជើងសៀវភៅ ៖
ទស្សនវិជ្ជា : សំណួរ-ចម្លើយអត្ថាធិប្បាយ សម្រាប់ថ្នាក់បញ្ចប់រៀបរៀងដោយ :
សុខ សុត្ថាល សាស្ត្រាចារ្យបវញ្ញាទស្សនវិជ្ជា
ឆ្នាំបោះពុម្ពផ្សាយ : ថ្ងៃទី ២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៧៥
បោះពុម្ពដោយ : រោងពុម្ព មហាលាភ
0 comments:
Post a Comment