រៀបរៀងដោយ ព្រះមុនីកោសល សូរ ហាយ តាមឯកសារខ្លះរបស់ព្រះឃោសធម្ម ប៉ុណ្យ សុម្ភាជ និងរបស់លោក ទ្រិញ វ៉ាញ
ភ្នំពេញ
ការផ្សាយរបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ១៩៩៣
ញោមប្រុសនៃសម្ដេចនាម ព្រហ្ម ជួន កើតនៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ខែបុស្ស ឆ្នាំជូត ព.ស. ២៣៩៤ គ.ស. ១៨៥១ ។ អនិច្ចកម្ម នៅថ្ងៃសៅរ៍ ១០ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំមមី ព.ស. ២៤៧៣ (២១ មិថុនា ១៩៣០) ។ (រូបថត)
ញោមស្រីនៃសម្ដេចនាម យក់ កើតនៅថ្ងៃអាទិត្យ ឆ្នាំជូត ព.ស. ២៣៩៤ គ.ស. ១៨៥១ ។ អនិច្ចកម្ម នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ១១ កើត ខែស្រាពណ៍ ឆ្នាំខាល ព.ស. ២៤៦៩ (១៤ សីហា ១៩២៦) ។ (រូបថត)
ព្រះរាជជីវប្រវត្តិនៃសម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី ១ នៃគណៈមហានិកាយ
ខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាព ជាសមាជិកនៃគណៈកម្មការឃោសនា ដោយមានលោក ទ្រិញ វ៉ាញ ជាប្រធាននៃគណៈកម្មការ។ អស់លោកជាសមាជិកគណៈកម្មការទាំងអស់ មានលោក លាង ហាប់អាន ជាដើម បានផ្ទុកផ្ដាក់ នូវការស្រាវជ្រាវរៀបរៀងព្រះរាជជីវប្រវត្តិនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជមកលើខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាព ដូចមានលិខិតលេខ ៨៤៤ ព.ប. ចុះថ្ងៃទី ៧ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៦៩ ជាលិខិតលោក លាង ហាប់អាន នាយកវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យដែលតម្រូវមកលើខ្លួនខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាព ឲ្យស្រាវជ្រាវរៀបរៀងព្រះរាជជីវប្រវត្តិ នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជជាអម្ចាស់។ខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាព សូមទទួលការណ៍ដោយគោរព តាមសមានច្ឆន្ទៈនៃគណៈកម្មការ។ ព្រះរាជជីវប្រវត្តិ នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ ខ្ញុំព្រះករុណា អាត្មាភាព សូមចែកជាបរិច្ឆេទ ១២ ដើម្បីឲ្យងាយមើលចំណាំក្នុងបរិច្ឆេទមួយៗ តាមរយៈកាលនៃព្រះជីវភាព, ព្រះវីរិយភាព និងព្រះករណីយកិច្ចនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ព្រមទាំងឲ្យងាយស្រួលក្នុងការរៀបរៀងវែកញែកសេចក្ដី ដូចតទៅនេះ
បរិច្ឆេទ ១២ យ៉ាង
- ជាតិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីជាតិ
- កុមារបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីភាពនៅជាកុមារ
- បព្វជា្ជបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីបព្វជ្ជា
- ឧបសម្បទាបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីឧបសម្បទា
- បរិយត្តិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីការសិក្សា
- បេសកកម្មបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីការទទួលបម្រើកិច្ចការ
- ឋានន្តរបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីឋានន្តរ
- សមណស័ក្ដិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីសមណស័ក្ដិ
- ឥស្សរិយបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីឥស្សរិយយស
- ពុទ្ធវុឌ្ឍិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីការធ្វើសេចក្ដីចម្រើនក្នុងផ្លូវលោក និងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនា
- ចរិតលក្ខណបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីលក្ខណៈនៃចរិតប្រក្រតី
- ជីវិតាវសានបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីទីបំផុតនៃព្រះជីវិត
១- ជាតិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីជាតិ។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទ្រង់ប្រសូត្រនៅថ្ងៃអង្គារ ១១ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំវកឆស័ក ព.ស. ២៤២៧ គឺថ្ងៃទី ១១ ខែមីនា គ.ស. ១៨៨៣ នៅភូមិកំរៀង សង្កាត់រកាកោះ ស្រុកគងពីសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ, សម្ដេចមានព្រះជាតិក្នុងត្រកូលកសិករ ព្រះមាតានៃសម្ដេចនាម យក់, ព្រះបិតានាម ព្រហ្ម ជួន។ គ្រួសារនេះមានតែបុត្រពីនាក់គឺ អង្គសម្ដេច ព្រះសង្ឃរាជ និងលោកអ្នកឧកញ៉ាសោភណមន្ត្រី ជួន នុត ជាព្រះអនុជនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ។២- កុមារបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីភាពនៃកុមារ
សម្ដេចកាលឋិតនៅក្នុងកុមាភាព មានព្រះជន្មាយុរវាង ១២ឆ្នាំ, ព្រះមាតាបិតាបាននាំយកទៅផ្ទុកផ្ដាក់ឲ្យរៀនសូត្រអក្សរសាស្ត្ររបស់ជាតិក្នុងសំណាក់លោកគ្រូសូត្រស្ដាំនាម កែ ម៉ម វត្តពោធិព្រឹក្ស ហៅវត្ត(ពោល្យំ) សង្កាត់រលាំងកែន ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង ខេត្តកណ្ដាល។៣- បព្វជ្ជាបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីបព្វជ្ជា
លុះសម្ដេចមានព្រះជន្មាយុ ១៤ ឆ្នាំ បានបួសជាសមណេក្នុងថ្ងៃ ១៥កើតខែពិសាខ ឆ្នាំចសំរឹទ្ធិស័ក ព.ស. ២៤៤១, គ.ស. ១៨៩៧ នៅបំពេញកិច្ចសិក្សានាវត្តពោធិព្រឹក្ស អស់រយៈកាល ២ ឆ្នាំ ទើបចេញអំពីវត្តពោធិព្រឹក្សទៅរៀនសូត្រព្រះបរិយត្តិធម៌ឯវត្តឧណ្ណាលោម ក្រុងភ្នំពេញក្នុងសំណាក់ព្រះគ្រូ ទេព សោ នាកុដិថែវ ប្របកំពែងខាងជើងក្នុងកាល ព.ស. ២៤៤៣ គ.ស.១៨៩៩។៤- ឧបសម្បទាបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីឧបសម្បទា។
សម្ដេចលុះបានព្រះជន្មាយុគម្រប់ ២១ ឆ្នាំ បានត្រង់និមន្តត្រឡប់ទៅសុំឧប្បសម្បទា ជាភិក្ខុក្នុងវត្តពោថិព្រឹក្ស ដែលជាវត្តដើមវិញដោយមានព្រះតេជគុណព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ម៉ា កេត សុវណ្ណប្បញ្ញោ ជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ កាលលោកនៅជាចៅអធិការវត្តពោធិព្រឹក្ស មានព្រះតេជព្រះគុណ កែ ម៉ម មិស្សនាគោ ជាគ្រូសូត្រស្ដាំ និងព្រះតេជព្រះគុណ អុីន ខឹម តិក្ខប្បញ្ញោ ជាគ្រូសូត្រឆ្វេង សូត្របំពេញកិច្ចឧប្បសម្បទានៅថ្ងៃ ១៤ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំរោងឆស័ក ព.ស.២៤៤៨, គ.ស.១៩០៤។ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលព្រះនាមប្បញ្ញត្តិថា ជោតញ្ញាណោ លុះទ្រង់បំពេញឧប្បសម្បទា ជាភិក្ខុភាពរួចហើយ ទ្រង់ក៏និមន្តមកគង់នៅវត្ត ឧណ្ណាលោមទទួលការសិក្សាគន្ថធុរៈវិញទៀត។៥- បរិយត្តិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីការសិក្សា
សម្ដាចព្រះសង្ឃរាជ មានសេចក្ដីព្យាយាមប្រកបដោយថាមពលដ៏ក្លៀវក្លាក្នុងការសិក្សាទាំងផ្នែកភាសាបាលី ទាំងផ្នែកភាសាឯទៀតៗ មានភាសាបារាំងជាដើម។ ការសិក្សារបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានការជោគជ័យណាស់, បណ្ដាលោកអ្នកសិក្សាក្នុងសម័យនោះក្នុងជំនាន់ជាមួយគ្នានឹងសម្ដចព្រះសង្ឃរាជ ឃើញមានតែសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ដែលរៀនចម្រើនលូតលាស់បានលឿនឈ្នះលោកឯទៀតៗ។ សម្ដេចចាប់រៀនដំបូង មេសូត្រ, ប្រែមូលកច្ចាយនៈ និងគម្ពីធម្មបទ អំពីព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យព្រះនាម ម៉ា កេត ដែលជាព្រះឧជ្ឈាយ៍នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ។សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ដែលទ្រង់ចាប់រៀនវិជ្ជាណាមួយ មានវិជ្ជាបាលីេជាដើម គឺរៀនដោយយកព្រះទ័យទុកដាក់ខំប្រឹងប្រែង ឥតមានបន្ធូរបន្ថយក្នុងការសិក្សានោះលោះយ។ សម្ដេចទ្រង់ទទួលការសិក្សានោះគឺ សិក្សាដោយឈន្ទៈ ដ៏មានកម្លាំងមែនទែនពុំមែនសិក្សាវិជ្ជាណាមួយដោយលេងៗទេ។ វិជ្ជាខាងភាសាបាលី, ភាសាសំស្ក្រិត និងភាសាបារាំង សុទ្ធតែវិជ្ជាដែលប្រដាប់ដោយវេយ្យាករណ៍ហ្មត់ចត់ជ្រាលជ្រៅ លំបាករៀនលំបាកយល់ជាទីបំផុត ប៉ុន្តែសម្ដេចអាចរៀន អាចយល់ច្បាស់លាស់ដោយឆាប់រហ័ស គួរឲ្យកោតសសើរពន់ពេកណាស់។
សម្ដេចទ្រង់ចេះដឹងយល់ធ្លុះធ្លាយ ចំពោះវេយ្យាករណ៍គ្រប់ភាសាដែលសម្ដេចបានរៀន មានវេយ្យាករណ៍បាលី, សំស្ក្រិតជាដើម ទាំងអក្សរសាស្ត្ររបស់ជាតិ និងពាក្យពេចន៍ក្នុងផ្នែកវប្បធម៌បុរាណ ក៏សម្ដេចចេះចាំយល់ហេតុផលជាច្រើនណាស់។ ភាសាសៀម,ភាសាលាវ, និងភាសាបារាំង ដែលសម្ដេចបានរៀន អាចនិយាយប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងជនជាតិសៀម,ជាតិលាវ និងចាតិបារាំងបាន។សម្ដេចឈលៀសវៃប្រសប់យកយកតម្រប់តាមសំឡេងភាសាជាតិដ៏ទៃៗឲ្យអាចមើល សរសេរ និយាយប្រស្រ័យបានច្រើនដែរ។ ក្នុងសម័យដែលសម្ដចកំពុងសិក្សាវិជ្ជាខាងបាលីក្នុងរវាង គ.ស.១៩១០ ឃើញថាសម្ដេចមានព្រះកិត្តិស័ព្ទល្បីថាជាព្រះថេរៈស្ទាត់ជំនាញពូកែខាងភាសាបាលី អានិយាយភាសាបាលីបាន ជាងភិក្ខុសាមណេឯទៀតដែលរៀនជាមួយគ្នាក្នុងសម័យនោះ។
នៅ ព.ស. ២៥៥៧, គ.ស. ១៩១៣ សម្ដេចទ្រង់បានចូលប្រឡងដេញប្រយោគក្នុងព្រះឧបោសថរតនារមវិហារ ព្រះកែវមរកតចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះ សីុសុវត្ថិ បាន ៤ ប្រយោគដែលជាប្រយោគជាន់ខ្ពស់បំផុតក្នុងសម័យនោះ។
ព.ស.២៤៥៩, គ.ស.១៩១៥ សម្ដេចទ្រង់បានប្រឡងជាប់លេខ ២,បានទទួលការតែងតាំងជាសាស្ត្រាចារ្យនៅសាលាបាលីជាន់ជាន់ខ្ពស់ ដែលសព្វថ្ងៃមានឈ្មោះថា ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត។
ក្រៅពីភាសាខ្មែរដែលសម្ដេចទ្រង់បានស្រាវជ្រាវយល់ឫសគល់ពិតប្រាកដសម្ដេចបានសិក្សាភាសាបាលី អាចអានឬសន្ទនាតាមសំនៀងជាតិបរទេសបានទាំងអស់គឺ សំនៀង លង្កា,ភូមា, មន, សៀម និងលាវ ឥតមានទើសទាក់ភ្លាំងភ្លាត់ឡើយ។
នៅ ព.ស.២៤៦៦ និង២៤៦៧ គ.ស. ១៩២២ និង ១៩២៣ សម្ដេចកាលនៅជាព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា (ជាមួយនឹងសម្ដេចព្រះពោធិវ័ង្ស ហួត តាត វជីរប្បញ្ញោ កាលនៅជាព្រះគ្រូសង្ឃវិជ្ជា)បានធ្វើជាសមណនិស្សិត និមន្តទៅបំពេញវិជ្ជាខាងភាសាសំស្ក្រិត និងអក្សរសិលាចារឹក ជាដើម នៅសាលាបារាំងសែសចុងបូពា៌ប្រទេស នាក្រុង ហា ណូយ (វៀតណាមខាងជើង)
(រូបថត) សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត លោក ល្វី - ហ៊្វីណូត៍, បារាំងម្នាក់ទៀតជាមិត្រភក្ដិរបស់លោក សម្ដេចព្រះមហាសុមាធាធិបតី ហួត តាត សង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ ថតកាលនិមន្តទៅសិក្សាភាសាសំស្ក្រិត នៅហាណូយ ព.ស.២៤៦៦ គ.ស.១៩២២។
(រូបថត) សម្ដេចទ្រង់យាង់ទស្សនាជាផ្លូវការនៅកម្ពុឃជាក្រោម ថតកាលពីឆ្នាំ ១៩៣៩។
(រូបថត) សម្ដេចទ្រង់ពិនិត្យកិច្ចការពុទ្ធិកសមាគមពិភពលោក ជាមួយលោកអ្នកឧកញ៉ា តាន់- មៅ ក្នុង ព.ស ២៨៩៤ គ.ស ១៩៥០។
(រូបថត) សម្ដេចទ្រង់ធ្វើជាអធិបតីក្នុងការបើកអនុសំវច្ឆរមហាសន្និបាតនៃមន្ត្រីសង្ឃនៅក្រោមព្រះវិហារវត្តឧណ្ណាលោម។ ក្នុងសំណាក់ ល្វី ហ៊្វីណូត៍ (ជាតិបារាំងសែស) ជាចាងហ្វាងសាលានេះ។
៦- បេសកកម្មបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីការទទួលបម្រើកិច្ចការ
- ព.ស. ២៤៦៣, គ.ស.១៩១៩ សម្ដេចទ្រង់បានធ្វើជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំតែងវចនានុក្រមខ្មែរ ដែលទ្រង់ជាលេខាធិការកាន់កិច្ចការផ្ទាល់ លុះត្រាបានចប់ចុងចប់ដើម។
- ព.ស. ២៤៦៩, គ.ស. ១៩២៥ សម្ដេចបានធ្វើជាសមាជិក នៃក្រុមជំនុំពិនិត្យអក្ខរាវិរុទ្ធ នៃសៀវភៅនានាដេលសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់បោះពុម្ពផ្សាយ។
- ព.ស. ២៤៧០, គ.ស. ១៩២៦ តមកជាច្រើនឆ្នាំ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាមេប្រយោគ ក្នុងការប្រឡងយកវិញ្ញាបនប័ត្រ បឋមសិក្សាខ្មែរ និងការប្រឡងយកសញ្ញាប័ត្របឋមសិក្សាជាំន់ខ្ពស់បារាំង-ខ្មែរ នៅក្រុងភ្នំពេញ។
- ព.ស. ២៤៧១, គ.ស. ១៩២៧ សម្ដេច ទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិក នៃក្រុមជំនុំផ្ទៀងសម្រេចខាងវចនានុក្រមខ្មែរ ហើយសម្ដេចទ្រង់បានទទួលភារៈ ធ្វើវចនានុក្រមតែមួយព្រះអង្គឯង ដរាបដល់បានចប់សព្វគ្រប់ បានបោះពុម្ពផ្សាយទាំងភាគ ១ ភាគ ២ បានប្រាំគ្រាហើយ។ ក្នុងឆ្នាំដដែលនេះ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមអភិបាលជំនុំផ្ដាច់ឆ្នាំសម្រាប់បណ្ណាល័យកម្ពុជា ដែលសព្វថ្ងៃហៅថា វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ដិត្យ។
- ព.ស. ២៤៧៤, គ.ស. ១៩៣០ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងក្នុងមុខងារជាចាងហ្វាងរងនៃសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ក្រុងភ្នុំពេញ។ ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះសម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកជំនួយ នៃក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដក នៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យក្រុងភ្នំពេញ។
- ព.ស. ២៤៧៦, គ.ស. ១៩៣២ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំខាងការស្រាវជ្រើសរើសរកពាក្យពេចន៍ក្នុងផ្ទៃនៃកវីនិពន្ធខ្មែរបុរាណ ដើម្បីប្រមូលបញ្ចូលពាក្យទាំងនេះ ទៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ។
- ព.ស. ២៤៧៧, គ.ស. ១៩៣៣ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំពិនិត្យសៀវភៅ ដែលក្រសួងសិក្សាធិការជាតិបោះពុម្ពផ្សាយ។
- ព.ស. ២៤៧៨, គ.ស. ១៩៣៤ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសមាជិកនៃក្រុមជំនុំជ្រើសរើសពាក្យខ្មែរប្រៀបធៀបនឹងពាក្យបារាំង សម្រាប់ប្រើក្នុងកិច្ចការរាជការ។
- ព.ស. ២៤៧៩, គ.ស. ១៩៣៥ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលការតែងតាំងជាសាស្ត្រាចារ្យ បង្រៀនភាសាបាលី, សំស្ក្រិត ខ្មែរ និង លាវ ប្រចាំថ្នាក់ទីបំផុត នៃមធ្យមសិក្សា នៅវិទ្យាល័យ ព្រះសីុសុវត្ថិ ក្រុងភ្នំពេញ។
៧- ឋានន្តរបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីឋានន្តរ
- ព.ស. ២៤៨៦, គ.ស. ១៩៤២ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលឋានន្តរជាចាហ្វាង នៃសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ក្រុងភ្នំពេញ ដែលសព្វថ្ងៃកែប្រែឈ្មោះជាពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រិត។
- ព.ស. ២៤៨៨, គ.ស. ១៩៤៤ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលតំណែងជាចៅអធិការវត្តឧណ្ណាលោម។
- ព.ស. ២៤៩៨, គ.ស. ១៩៤៥ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលនាទីជាអធិបតី នៃថេរសភាគឺ ក្រុមជំនុំជាន់ខ្ពស់របស់សង្ឃ។
- ព.ស. ២៤៩១, គ.ស. ១៩៤៧ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលនាទីជាអនុប្រធានគណៈកម្មការវប្បធម៌ផ្នែកអក្សរ "ក" នៃគណៈកម្មការជាតិខាងការសិក្សា។
- ព.ស. ២៤៩២, គ.ស. ១៩៤៨ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលនាទីជាប្រធានគណៈកម្មការធម្មវិន័យ ពិនិត្យការផ្សាយសៀវភៅសម្រាប់សាលាធម្មវិន័យ ក្នុងប្រះរាជាណាចក្រ។
- គ.ស. ១៩៦១ រហូតមកសម្ដេចទ្រង់ប្រោសមេត្តាទទួលនិមន្តរបស់សមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ ធ្វើជាព្រះប្រធាន នៃការសំភាសន៍អក្សរសាស្ត្រ ផ្សាយតាមវិទ្យុជាតិរៀងរាល់ថ្ងៃសុក្រ។
- គ.ស. ១៩៦៨ ទ្រង់ទទួលឋានៈជាព្រះប្រធានគណៈកម្មការពិនិត្យអត្ថបទ ផ្សាយជារឿងខាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។
- គ.ស. ១៩៦៩ ព្រះអង្គទ្រង់ទទួលការតែងតាំងជាប្រធានគណៈកម្មការពិនិត្យ និងគមណត់អំពីន័យរបស់ទង់ជាតិខ្មែរ។
ព្រះកិច្ចការដែលសម្ដេចទ្រង់បានបំពេញ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានៅបរទេស
- នៅ ព.ស. ២៤៧៥, គ.ស. សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូ នៃមន្ត្រីសង្ឃទៅកាន់ក្រុងវាងចន្ទន៍ និងក្រុងហ្លួងព្រះបាងប្រទេសលាវដើម្បីរួបរួមក្នុងពិធីសម្ភោធពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ប្រទេសលាវផង ដើម្បីជំនុំពិភាក្សាអំពីការសិក្សា សម្រាប់ភាសាបាលីរងនៅប្រទេសលាវផង។
- នៅ ព.ស. ២៤៧៧, គ.ស. ១៩៣៣ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូព្រះសង្ឃខ្មែរទៅធ្វើទស្សនាចរណ៍ចំពោះវត្តខ្មែរទាំងឡាយ ក្នុងដែនកូសាំងសុីន កម្ពុជាក្រោម។
- នៅ ព.ស. ២៤៨៣, គ.ស. ១៩៣៩ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូមួួយទៅកាន់ ប្រទេសលាវម្ដងទៀត ដើម្បីប្រជំុប្រឹក្សាកិច្ចការនៃពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យប្រទេសលាវ និងការសិក្សាសម្រាប់សាលាបាលី នៅប្រទេសលាវផង ដើម្បីជួយរំលឹកដាស់តឿនប្រជាជាតិលាវឲ្យមានការសិក្សាព្រះបរិយត្តិធម៌ និងការប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យស្របគ្នាតាមរបៀបការសិក្សា និងការប្រតិបត្តិព្រះសាសនា នៃប្រទេសកម្ពុជា ទាំងប្រជាជាតិនៅទីប្រជុំជន និងក្នុងខេត្តនានា នៃព្រះរាជាណាចក្រលាវ ឲ្យខំប្រឹងយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការសិក្សា និងការប្រតិបត្តិឲ្យបានត្រឹមតរង់តាមគន្លងព្រះពុទ្ធសាសនាផង។
- នៅ ព.ស. ២៤៨៧, គ.ស. ១៩៤៣ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលនាទីជាសមាជិកឆ្លើយឆ្លង នៃសាលាបារាំងសែសនៅចុងបូពា៌ប្រទេស ហើយនៅ នៅ ព.ស. ២៤៩២, គ.ស. ១៩៤៨ សម្ដេចទ្រង់បានទទួលនាទីជាសមាជិកកិត្តិយស នៃសាលានេះជាដរាបមក។
- នៅ ព.ស. ២៤៨៧, គ.ស. ១៩៥០ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅប្រជុំសន្និសិទ ដើម្បីបង្កើតពុទ្ធិកសមាគមពិភពលោក នៅក្រុងកោលម្បូ ប្រទេសស្រីលង្កាទ្វីប។
- នៅ ព.ស. ២៤៩៧, គ.ស. ១៩៥៣ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅបំពេញបេសកកម្មសុឆន្ទៈប្រឹក្សាសម្រេចរឿងធដ្ឋសង្គាយនា នៅក្រុងរង្គូន សហភាពភូមា។
- ក្នុងឆ្នាំជាបន្ទាប់ នៅ ព.ស. ២៤៩៨, គ.ស. ១៩៥៤ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរ និមន្តទៅកាន់ក្រុងរង្គូនប្រទេសភូមាម្ដងទៀត ដើម្បីរួបរួមក្នុងការប្រជុំធ្វើធដ្ឋសង្គាយនាសម័យប្រជុំដំបូង។
- កន្លងមួយឆ្នាំក្រោយមក នៅ ព.ស. ២៤៩៩,គ.ស. ១៩៥៥ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរ ទៅកាន់ទីធដ្ឋសង្គាយនា ក្រុងរង្គូនប្រទេសភូមាជាលើកទីបី ដើម្បីប្រជុំ ហើយបិទសម័យប្រចាំឆ្នាំ។
- នៅ ព.ស. ២៥០៣, គ.ស. ១៩៥៩ សម្ដេចទ្រង់បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរ ទៅកាន់ក្រុងជកតា៌ និងក្រុងសីម៉ារ៉ាំង កោះជ្វា ប្រទេសឥណ្ឌូណេសុី ដើម្បីរួបរួមក្នុងពិធីបុណ្យវិសាសខបូជា ព.ស. ២៥០៣ ពិធីបញ្ចុះខណ្ឌសីមា និងពិធីសន្មត់រោងឧបោសថ ព្រមទាំងជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បំបួសកុលបុត្រអ្នកប្រទេសនោះចំនួនបីរូបផង។
៨- សមណសក្ដិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីសមណសក្ដិ
ដោយព្រះមហាវីរិយភាព របស់សម្ដេចដែលទ្រង់បានបំពេញទាំងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងផ្លូវលោក ដែលយើងបានឃើញជាភស្្តតាង សម្ដេចក៏បានឡើងសមណស័ក្កិជាលំដាប់លំដោយដូចតទៅនេះគឺ
- ព.ស. ២៤៥៤, គ.ស. ១៩១០ សម្ដេចបានទទួលការតែងតាំងក្នុងសមណស័ក្កិព្រះបាឡាត់សាក្យបុត្តិយ៍ (បាឡាត់របស់សាក្យវង្ស នុត វត្តឧណ្ណាលោម)។
- ព.ស. ២៤៥៦, គ.ស.១៩១២ សម្ដេចបានទទួលសមណស័ក្កិ ជាព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា (ទីឋានានុក្រមសម្រាប់ឯក របស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជព្រះនាម ទៀង)។
- ព.ស. ២៤៧៥, គ.ស.១៩៣១ សម្ដេចបានឡើងសមណស័ក្កិ ជាព្រះសមណសាសនសោភ័ណ (រាជាគណៈកិត្តិយស)។
- ព.ស. ២៤៨៤, គ.ស.១៩៤០ សម្ដេចបានឡើងសមណស័ក្កិ ជាព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ (រាជាគណៈថ្នាក់ទី ២)។
(រូបថត) កាលយាងទៅសហភាពភូមា រួមប្រជំុធ្វើឆដ្ឋសង្គាយនាក្នុងក្រុងរង្គូន ព.ស. ២៤៩៧, គ.ស.១៩៥៣។
(រូបថត) សម្ដេចទ្រង់ពន្យល់អំពីអដ្ឋិធាតុ នៃសារីបុត្ត និងមោគ្គលាន ចំពោះពុទ្ធបរិស័ទនៅក្នុងព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត ឆ្នាំ ១៩៥៧។
(រូបថត) ព្រះអភិធជមហារដ្ឋគុរុ នៃសហភាពភូមា ជាសញ្ញាប័ត្រភុមាខ្ពស់បំផុតផ្នែកខាងសមណៈ បានថ្វាយមកព្រះសង្ឃរាជ ព.ស. ២៥០១, គ.ស.១៩៥៧។
(រូបថត)
- ព.ស. ២៤៨៨, គ.ស.១៩៤៤ សម្ដេចបានឡើងសមណស័ក្កិ ជាព្រះពោធិវ័ង្ស (រាជាគណៈថ្នាក់ទី ១)
- ព.ស. ២៤៩២, គ.ស.១៩៤៨ សម្ដេចបានឡើងសមណស័ក្កិខ្ពស់បំផុតជា ព្រះមហាសុមេធាថធិបតី សង្ឃនាយក គណៈមហានិកាយ។
- ព.ស. ២៤៩៤, គ.ស.១៩៥០ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតទ្រង់បានប្រោសប្រគេនព្រះឋានៈ ជាសម្ដេចព្រះសុមេធាធិបតី សង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ។
- លុះមកដល់ ព.ស. ២៤៩៨, គ.ស.១៩៤៥ រដ្ឋាភិបាលសហភាពភូមា បានប្រគេនព្រះឋានៈជា ព្រះអគ្គមហាបណ្ដិត សហភាពភូមា។
- ស្រាប់តែមកដល់ ព.ស. ២៥០១, គ.ស.១៩៥៧ រដ្ឋាភិបាលសហភាពភូមា បានសូមតម្លើងព្រះឋានៈសម្ដេចជា ព្រះអធិធជមហារដ្ឋគុរុ នៃសហភាពភូមា ទៀតដែលជាសមណស័ក្កិខ្ពស់បំផុត មានតែមួយអង្គក្នុងសហភាពភូមា។
- ខែកុម្ភៈ គ.ស.១៩៦៤ អ្នកនិពន្ធខ្មែរទាំងអស់បានថ្វាយព្រះឋានៈព្រះអង្គជា ព្រះអគ្គនិពន្ធ អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ និងជាសមាជិកកិត្តិយស នៃសមាគម អ្នកនិពន្ធខ្មែរផង។
- ព.ស. ២៥០៧, គ.ស.១៩៦៣ សម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះប្រមុខរដ្ឋ នៃប្រទេសកម្ពុជា ទ្រង់បានប្រោសប្រទានព្រះឋានៈសម្ដេចជា សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី១។
- ថ្ងៃទី ២៧ ខែ ឧសភា ១៩៦៧ ទ្រង់បានទទួលសញ្ញាប័ត្រ (បណ្ឌិតអក្សរសាស្ត្រ) ពេញលក្ខណៈ អំពីសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ ក្នុងនាមមហាវិទ្យាល័យអក្សរសាស្ត្រ និងមនុស្សសាស្ត្រ នៃភូមិន្ទសកលវិទ្យាល័យ។
៩. ឥស្សរិយបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីឥស្សរិយយស
គ្រឿងឥស្សរិយយស ដែលសម្ដេចទទួលបានមានដូចតទៅនេះគឺៈ
- មេដាយអស្សឫទ្ធិមុន្នីសារាភរណ៍ នៅ ព.ស. ២៤៦១, គ.ស.១៩១៧។
- មេដាយអស្សឫទ្ធិព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ព.ស. ២៤៧៦, គ.ស.១៩៣២។
- មេដាយអស្សឫទ្ធិដំរីមួយលាន និងស្វេតច្ឆត្រប្រទេសលាវ នៅ ព.ស.២៤៧៦ គ.ស. ១៩៣២។
- មេដាយសេនា នៃបណ្ដិតសភា សាធារណរដ្ឋបារាំងនៅ ព.ស. ២៤៨១ គ.ស. ១៩៣៧។
- មេដាយអស្សឫទ្ធិដឺឡាឡេស្យុងដូណ្ណើរ នៃសាធារណរដ្ឋបារាំងនៅ ព.ស. ២៤៨៦,គ.ស. ១៩៤២។
- មេដាយសាសនា នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នៅ ព.ស. ២៤៨៨, គ.ស. ១៩៩៤៤។
- មេដាយសេនាដឺឡាឡេស្យុងដូណ្ណើរ នៃសាធារណរដ្ឋបារាំងនៅ ព.ស. ២៤៩២,គ.ស. ១៩៤៨។
- មេដាយមហាសិរីវិឌ្ឍន៍សុវត្ថារា នៅ ព.ស. ២៥០៦, គ.ស. ១៩៦៣។
- មេដាយជាតូបការ ដែលជាគ្រឿងឥស្សរិយយសធំបំផុត ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានៅ ព.ស. ២៥១៣, គ.ស. ១៩៦៩។
១០. ពុទ្ធវុឌ្ឍិបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីការធ្វើសេចក្ដីចម្រើនក្នុងផ្លូវលោក និងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនា
កិច្ចការឯទៀតរបស់សម្ដេចក្រៅពីមុខការខាងសិក្សា ដែលសុទ្ធតែជាការមានប្រយោជន៍ ជាសាធារណក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និងប្រទេសជាតិនោះនៅមានច្រើនទៅទៀត និយាយដោយសង្ខេបគឺ ចាប់តាំងពីឆ្នាំឆ្លូវសប្ដស័ក ព.ស. ២៤៧០,គ.ស. ១៩២៤ រៀងមក សម្ដេចបានធ្វើការឧបត្ថម្ភវត្តពោធិព្រឹក្ស (ហៅវត្តពោល្យំ) ក្នុងសង្កាត់ រលាំងកែន ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង ខេត្ត កណ្ដាល ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់គ្នានឹងសង្កាត់ រកាកោះ ស្រុកគងពីសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ជាទីជាតិភូមិរបស់សម្ដេច ដូចមានសេនាសនភ័ណ្ឌ តទៅនេះ :
- សម្ដេចបានជាវដីជុំវិញវត្តចំនួនជាង ៣ ហិតា ពង្រីកវត្តឲ្យធំទូលាយច្រើនជាងពីដើម។
- បានជួយឧបត្ថម្ភលើកថ្នល់ជាតិចូលមកវត្ត សុរភី និងវត្ត ពោធិព្រឹក្ស រួមចម្ងាយ ៣ គីឡូម៉ែត្រ។
- បានស្ថបនាវិហាបេតុងអារម៉េ, សាលាបាលីរង (ពុទ្ធិកបឋមសិក្សា) រៀបចំទីវត្តពោធិព្រឹក្សទាំងមូលឲ្យមានទេសភាពសមរម្យ តាមសម័យនិយម។
- បានស្ថាបនាស្ពានធំមួយ និងស្ពានតូចមួយ សុទ្ធតែបេតុងអារម៉េ ឆ្លងស្ទឹងតូច រាំងព្រំប្រទល់សង្កាត់រលាំងកែន និងសង្កាត់រកាកោះ។
- បានឧបត្ថម្ភក្នុងការស្ថាបនាសាលាបឋមសិក្សាបំពេញវិជ្ជា សុរភី- ពោធិព្រឹក្ស ៣ ខ្នង តាំងពី គ.ស.១៩៤៨ រៀងរហូតដល់សាលានេះឡើងដល់ថ្នាក់ឧត្តមដ្ឋាន សម្រាប់កូនចៅអ្នកស្រុកជើងវត្ត សុរភី និងវត្តពោធិព្រឹក្ស។
- បានឧបត្ថម្ភឲ្យគេធ្វើថ្នល់លំមួួយចាក់គ្រួសបាយក្រៀមប្រើការបានដោយស្រួល។
- បានជាវទីដី ៣ ហិតាកន្លះ ទុកដាក់ជាសាសនសម្បត្តិ តរៀងទៅ។
- បានស្ថាបនាខ្លោងទ្វារបេតុងអារម៉េមួួយ។ ៩-
- បានស្ថាបនាអាវសថសាលា (សាលាសំណាក់) ១ ខ្នង។
- បានចាត់ការឲ្យជីកស្រះមួយទំហំ ១០០ម៉ែត្រ ៤ជ្រុង នៅត្រង់ទីថ្នល់បែកចេញពីថ្នល់ជាតិ ក្នុងសង្កាត់រកាកោះ។
- បានជួួយឧបត្ថម្ភេជីកអណ្ដូងយោង ១៦កន្លែង អណ្ដូងបុកប្រើស្នប់ ៣កន្លែង។
- បានស្ថាបនាគិលានដ្ឋានមួយខ្នង, ប្រសូតិគ្រឹះ (មន្ទីសម្ភព) មួួយខ្នងដោយបេតុងអារម៉េ។
- បានធ្វើកពែងបេតុងអារម៉េបណ្ដោយ ១០០ម៉ែត្រ ទទឹង៥២ម៉ែត្រ ព័ទ្ធជុំវិញមន្ទីពេទ្យទាំងពីរខ្នងនេះ។
- បានស្ថាបនាអគារគព្ភិនីសំណាក់ក្នុងកំពែងនោះដែរ។
- បានស្ថាបនាអគារបេតុងអារម៉េ ២ ខ្នងក្រៅកំពែងនោះ សម្រាប់គិលានសមណៈ។
- បានចាត់ការឲ្យលើកទំនុបទឹក ១កន្លែង បណ្ដោយ ៩០០ម៉ែត្រ ទទឹង ៨០០ម៉ែត្រ (ដោយសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ឧបយុវរាជ ព្រះប្រមុខរដ្ឋ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យប្រោសប្រទានព្រះរាជានុញ្ញាតឲ្យលើកទំនប់ទឹកនេះ)។
- បានឧបត្ថម្ភវេយ្យាវច្ចករដាំដំណាំលើទីដីខាងលើនេះ ជាប្រយោជន៍ដល់គិលានដ្ឋាន និងប្រសូតិគ្រឹះរបស់សម្ដេចនៅក្នុងអនាគតកាល (ស្ថាបនកម្មទាំងនេះនៅក្នុងភូមិស្រែបន្ទាយ សង្កាត់រកាកោះ)។
- បានលះបង់ដីមួួយកន្លែង ដែលសម្ដេចបានជាវហើយនេោះ ជូនព្រះរាជរដ្ឋាភិបាលឲ្យស្ថាបនា អគារនីតិកម្ម (ប៉ុស្តិប៉ូលីស) និងមន្ទីររាជសហករណ៍។ល។
- បានផ្ដើមគំនិតធ្វើសមាគមកសាងមន្ទីរពេទ្យព្រះសង្ឃក្រុងភ្នំពញ។
- បានកសាងវិហារវត្តឧណ្ណាលោម ដែលជាវិហារធំបំផុត ជាងវិហារក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយមាន ៣ ជាន់ ក្នុង ព.ស. ២៤៩៩, គ.ស. ១៩៥៦។
- បានផ្ដើមកសាងព្រះសក្យមុនីចេតិយ នៅខាងកើតស្ថានីយរាជាយស្ម័យយាន។
- បានទំនុកបម្រុង ព្រមទាំងចាត់ចែងសមណនិស្សិត ពញ្ជូនឲ្យទៅរៀនឯបរទេសមានប្រទេសឥណ្ឌា ភូមា ជាដើម។
- បានបង្កើតការសិក្សាធម្មវិន័យ ដើម្បីសិក្ខាកាមកុលបុត្រទូទៅពេញប្រទេសកម្ពុជា។
- បានបង្កើតការអប់រំយុវជន ដោយសីលធម៌ ដែលនៅក្នុងវត្តឧណ្ណាលោម ឬវត្តឯទៀតៗ ដែលមានយុវជននៅវត្តជាច្រើននាក់។
- បានផ្ដើមកសាងជាបនដ្ឋាន (ទីបូជាសព្វ) ក្នុងវត្តឧណ្ណាលោម ដោយមានលោកអ្នកឧកញ៉ាតេជះ តាន់ ម៉ៅ ជាអ្នកចេញប្រាក់កសាងឲ្យកើតមានក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មុនដំបូងបង្អស់ គ.ស. ១៩៥៣។
- បានផ្ដើមសង់ឧបដ្ឋានសាលា សម្រាប់មន្ត្រីសង្ឃដែលនិមន្តមកក្នុងឱកាសអនុសំវច្ឆរមហាសន្និបាទត ដើម្បីប្រជុំទទួលភត្តហារ និងសម្រាប់ភបិណ្ឌ ដែលគហបតី លី ស៊ុនងន ឧបាសិកា តាន់ សុីប៊ី ចេញប្រាក់កសាង។
- បានបង្កើតឲ្យមានការហាត់រៀន ប្រឡងបាតិមោក្ខបាលី។
- បានរៀបចំគណៈកម្មការសង្ឃ និងគណៈកម្មការគ្រហស្ថតាមផ្លូវការគ្រប់វត្តទាំងអស់ ដើម្បីរៀបចំវត្តឲ្យស្អាត ទាំងមានរបៀបរៀបរយតាំងពីឆ្នាំ ១៩៥៥ ជាដរាបមក។
- បានបង្កើតទង់ព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យត្រូវស្របគ្នានឹងទង់ព្រះពុទ្ធសាសនា នៃប្រទេសឥណ្ឌា, លង្កា ជាដើម។
- បានផ្ដើមពិធីបុណ្យសម្ភោធឆ្លងព្រះត្រៃបិដកក្នុងកាល ព.ស. ២៥១២, គ.ស. ១៩៦៩ ឋិតនៅក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាព នៃសម្ដេចព្រះឧបយុរាជ ព្រះប្រមុខរដ្ឋ។ ពិធីសម្ភោធព្រះត្រៃបិដករាប់ថាជាមូលហេតុធំមួយ តាមផ្លូវការរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល នាំឲ្យពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ជាវព្រះត្រៃបិដកប្រគេនជូនចំពោះព្រះសង្ឃ និងគ្រហស្ថបបានប្រាក់ថវិកាជាតិជាងដប់លានរៀល (១០.០០០.០០០៛)។
- បានយកកូន និងផ្លែសាលព្រឹក្សពីប្រទេសឥណ្ឌាមកចែកផ្សាយឲ្យប្រទេសយើងដាំ បានច្រើនវត្ត មានវត្តឧណ្ណាលោម និងវត្តនិរោធរង្សីជាដើម។
- បានជួយកសាងវត្តជាច្រើនគឺ វត្តមុនីរង្សី (ហៅឃ្លាំងខ្មូត) ក្នុងស្រុកស្ទោង ខេត្តកំពង់ធំ, វត្តជោតញ្ញាណ ក្រុងព្រះសីហនុ កំពង់សោម, វត្តជោតញ្ញាណក្នុង ខេត្តកោះកុង, បានផ្ដើមកសាងវត្តជោតនារាម ហៅបឹងកុក នៅទីក្រុងខេត្តកំពង់ចាម, វត្តនារាយណ៍ ក្នុងស្រុកឈូក ខេត្តកំពត និងវិហារមួយខ្នងនៅក្នុងបរិវេណមន្ទីពេទ្យព្រះសង្ឃ ដោយមានគហបតី តាន់ ហុងអាន ជាអ្នកបរិច្ចាគប្រាក់កសាង។
ស្នាព្រះហស្តខាងអក្សរសាស្ត្រនៃសម្ដេច
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ បានកសាងគម្ពីរដីកាជាច្រើនណាស់ ទាំងគម្ពីរស្លឹករឹតទាំងសៀវភៅ ជាពិសេស គឺសៀវភៅដែលសម្ដេចប្រមូលរៀបរៀង និងសៀវភៅដែលទ្រង់ប្រែពីបាលី មកជាភាសាខ្មែរ សម្រាប់ពុទ្ធបរិស័ទរៀនសូត្រ។ សៀវភៅខ្លះជាសៀវភៅដែលកម្រនឹងធ្វើកើតទាំងមានប្រយៅជន៍ជាច្រើនណាស់គឺៈ
- វចនានុក្រមខ្មែរ មាន ២ភាគ ក្នុង ព.ស. ២៤៦១, គ.ស. ១៩១៧ សៀវភៅនេះបានបោះពុម្ពច្រើនគ្រាមកហើយ។
- កច្ចាយនូបបត្ថម្ភកៈ (វេយ្យាករណ៍បាលី) មាន ២ភាគ តាំងពី ព.ស. ២៤៦២, គ.ស. ១៩១៨ បានបោះពុម្ពច្រើនគ្រា។
- គិហិបដិបត្តិ ក្នុង ព.ស. ២៤៦៨, គ.ស. ១៩២៦ ជាមួយនឹងព្រះឧត្តមមុនី អ៊ុម ស៊ូ និងព្រះពោធិវ័ង្ស ហួត តាត តាមបញ្ជានៃព្រះតេជគុណព្រះមហាវិមលធម្ម ថោង (ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត)។
- សាមណេរវន័យ ក្នុង ព.ស. ២៤៦០, គ.ស. ១៩១៧ ជាមួយនឹងព្រះថេរៈទាំងពីរព្រះអង្គខាងលើនេះដែរ។
- បាតិមោក្ខសំវរសង្ខេប (សម្រាយ) ព.ស. ២៤៧០, គ.ស. ១៩២៨ បានបោះពុម្ពច្រើនគ្រាហើយ។
- កាព្យលោកធម៌ បោះពុម្ពដំបូងក្នុង ព.ស. ២៥០០, គ.ស. ១៩៥៧។ កាព្យនេះទ្រង់តែងកាលនៅជាព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា។
- នាគោបមាទិកថា ព.ស. ២៤៧៥, គ.ស. ១៩៣៣។
- ព.ស. ២៤៨៤, គ.ស. ១៩៤១ បានតែង សុភមង្គលគាថាបាលីបឋ្យាវត្ត ៧គាថា ព្រមទាំងប្រែជាសម្រាយផង សម្រាប់សុត្រថ្វាយសុភមង្គលសួស្ដីចំពោះព្រះករុណា ជាអម្ចាស់ជីវិត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុវរ្ម័ន។
- បព្វជា្ជខន្ធកៈសង្ខេប។
- ចីវរក្ខន្ធកៈពិស្ដារ។
- អត្ថបទផ្សេងៗ ជាច្រើនក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជាសុរិយា របស់សាសនបណ្ឌិតតាំងពីឆ្នាំ ១៩២៦ និងឆ្នាំតៗ មកដែលពុំអាចស្រាវជ្រាវមកដាក់ក្នុងទីនេះបាន ដោយពេលមមាញឹកព្រមទាំងអត្ថបទធម៌ឯទៀតៗជាច្រើន ដែលបោះពុម្ពចុះក្នុងទស្សនាវដ្ដីពន្លឺពុទ្ធចក្រ។
- បានពិនិត្យកែសម្រួលពាក្យពេចន៍របស់គណៈកម្មការខេមរយានកម្មដោយព្រះមេត្តាជួយឲ្យគណៈកម្មការនេះជារបស់ក្រសួងអប់រំជាតិ បានរួបរួមបោះពុម្ពជាសៀវភៅទស្សនាវដ្ដីសម្រាប់បង្រៀនសិស្សផ្នែកមធ្យមសិក្សា ចេញរៀងរាល់ខែ។
ព្រះគុណសម្បត្តិ នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ
ព្រះគុណសម្បត្តិ នៃសម្ដេចជាអម្ចាស់មានច្រើនណាស់ ប៉ុន្តែយើងខ្ញុំបានពិចារណាដោយហ្មត់ចត់ ហើយសរសេររួបរួមប្រមូលយកចំពោះតែគោលធំៗ ដោយសង្ខេបមាន ៥យ៉ាង ដូចសេចក្ដីរៀបរៀងវែកញែកតទៅនេះ ៖
- វីរិយភាពក្នុងការសិក្សា
- បដិភាណប្បញ្ញា (ប្រាជា្ញវាងវៃ)
- វេសារជ្ជបញ្ញា (បញ្ញាក្លៀវក្លាអង់អាច)
- ធម្មទេសនាកោសល្យ (ភាពឈ្លាសវៃក្នុងធម្មទេសនា)
- បណីតសកម្មភាព (សកម្មភាពដ៏ប្រសើរ)
អធិប្បាយពង្រីកសេចក្ដីចំពោះគុណសម្បត្តិមួយៗ
១. វីរិយភាពក្នុងការសិក្សា
វីរិយភាព នៃសម្ដេចជាអម្ចាស់ ដែលមនុស្សចាស់ទុំធ្លាប់បានសង្កេតតាំងពីសម្ដេចមានព្រះជននៅក្មេង គឺតាងពីនៅជាសមណេរដរាបមក រហូតដល់សម្ដេចមានព្រះជនជ្រុលចូលមកដល់បច្ឆិមវ័យ ហើយក៏នៅតេមានការព្យាយាមឥតមានបន្ធូរបន្ថយបញ្ឈប់សេចក្ដីព្យាយាមនោះឡើយ សូម្បីព្រះអង្គមានសមណស័ក្កិ ដ៏ខ្ពស់បំផុតទីជាសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជហើយក៏ដោយ។
វីរិយភាពនេះ ប្រែថា សេចក្ដីព្យាយាម ឬថាប្រឹងប្រែង រាប់ថាជាបារមីមួយរបស់ព្រះពោធិសត្ត ដែលយើងធ្លាប់ចេះដឹងមកហើយ ហៅថា វីរិយបារមី។ បណ្ដាកិច្ចការគ្រប់យ៉ាងរមែងប្រកបដោយឧបស័គ្គ គឺធម៌ជាគ្រឿងរារាំង បើមិនច្រើនក៏តិច តែថាបើសេចក្ដីព្យាយាមមានម្លាំងក្លៀវក្លា ក៏អាចពុះពារចំពោះឧបស័គ្គនោះបានដោយពិត។ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទ្រង់មានវីរិយធម៌រឹងប៉ឹងជាទីបំផុត បានជាព្រះអង្គចេះតែមានជ័យជម្នះសង្កត់ទៅលើឧបស័គ្គគ្រប់យ៉ាងបានជាដរាប ទោះបីព្រះអង្គហត់នឿយណាស់ ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនសូវចេះត្អូញត្អែរឡើយ។
ករណីកិច្ចណាមួយ ដែលគេត្រូវធ្វើដោយកាយក្ដិ ដោយវាចាក្ដី ដោយចិត្តក្ដី អាចសម្រេចទៅបានដោយកម្លាំងសេចក្ដីព្យាយាមទាំងអស់។ ឥរិយាបថទាំង ៤គឺ ការដើរ ឈរ អង្គុយ ... ដែលនាំឲ្យសម្រេចប្រយោជន៍ទៅបាន ក៏ដោយគុណានុភាព នៃសេចក្ដីព្យាយាមដែរ។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ព្រះអង្គមានវីរិយបារមី ដ៏រិបូណ៌ណាស់ សូម្បីសម្ដេចដែលមានព្រះជន្ម ៨៦ឆ្នាំហើយ ក៏នៅបំពេញកិច្ចការរបស់ព្រះអង្គឥតមានបន្ធូរបន្ថយព្រះកាយពលឡើយ។ ដូចយ៉ាងព្រះអង្គចាប់ធ្វើវចនានុក្រមខ្មែរ ទ្រង់ឥតមានសំចៃកម្លាំង និងពេលវេលាទេ។ សម្ដេចយកពេលយប់ធ្វើជាថ្ងៃ,យកពេលថ្ងៃធ្វើជាយប់, ខំប្រឹងសរសេររៀបរៀងតាំងពីពេលព្រលប់រហូតួល់ភ្លឺក៏មាន, លុះទ្រង់សោយយាគូរួច ចាប់សរសេរតទៅទៀតទាល់តែដល់ម៉ោង ១១ក៏មាន។ ក្នុងរយៈវេលាយប់មួយថ្ងៃមួយ សម្ដេចទ្រង់ផ្ទំបានតែរវាង ៤ឬ ៥ម៉ោងប៉ុណ្ណោះ។ ការប្រព្រឹត្តដោយសេចក្ដីព្យាយាម នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ ជាការកម្រមនុស្សធ្វើបាន។
២- បដិភាណប្បញ្ញា (ប្រាជ្ញាវាងវៃ)
ប្រាជ្ញាសំដៅយកការចេះដឹងយល់ទូទៅ ឬការយល់ច្បាស់លាស់ចំពោះហេតុការណ៍ផ្សេងៗ តាមធម្មតា។ ដែលលោកហៅថា "បដិភាណប្បញ្ញា" នោះសំដៅយកប្រាជ្ញាដែលកើតោឡើងភ្លាមៗ ហើយអាចឆ្លើយតបបានវិញភ្លាម មិនបាច់គិតគូរអស់រយៈពេលយូរទេ។ ប្រជ្ញារបស់សម្ដេចកើតឡើងរហ័សក្នុងពេលដែលគេចោទសួរ ឬនិយាយឲ្យឮភ្លាម ក៏អាចដឹងទាន់ចាប់ភ្លឹក នឹកឃើញឆ្លើយបានវិញភ្លាម ហាក់ដូចជាបានគូសដៅទុកយូរហើយ។
ប្រជ្ញាស្មារតី រហ័សវាងវៃប្រកបដោយសមត្ថភាព ឆាប់យល់ហេតុការណ៍គ្រប់យ៉ាងដែលអាចដឹងទាន់ភ្លាមៗ ដូចអធិប្បាយដោយសង្ខេបមកនេះ ហៅថា "បដិភាណប្បញ្ញា"។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានបដិភណប្បញ្ញានេះបរិបូណ៌ណាស់ ដូចយ៉ាងសម្ដេចដែលបានទ្រង់យាងទៅកាន់ទីប្រជុំណាមួយ ដែលមានសមាជិកជាន់ខ្ពស់ ហើយគេត្រូវសាកសួរនិយាយពិភាក្សាការណ៍ជាចាំបាច់ ដែលទាក់ទងមកលើសម្ដេចភ្លាម ទ្រង់ក៏អាចឆ្លើយដោះស្រាយទាន់បានភ្លាមវិញដែរ។
ភាពនៃប្រាជ្ញាអង់អាចក្លៀវក្លានេះ ជាគុណសម្បត្តិមួយដ៏ប្រសើរបស់មនុស្ស។ ប្រាជ្ញារបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជជាអម្ចាស់របស់យើង រាប់ថា ជាប្រជ្ញាមួយដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់អាចពោលបានថា សម្ដេចមានវេសារជ្ជប្បញ្ញាគ្រប់គ្រាន់ ព្រោះព្រះអង្គបានទទួលព្រះកិត្តិនាម ដ៏ល្បីខ្ចរខ្ចាយនៅក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេស។ ដូចយ៉ាងសម្ដេចទ្រង់យាងទៅកាន់ទីប្រជុំធំៗ ក្នុងប្រទេសដទៃព្រះអង្គតែងបន្លឺសីហនាទ ប្រកបដោយប្រជ្ញាដ៏ក្លៀវក្លាអង់អាច ឥតញាប់ញ័រតក់ស្លុតចំពោះទីប្រជុំនោះឡើយ។
ប្រាជ្ញាដែលក្លៀវក្លាអង់អាច ដូចអធិប្បាយដោយសង្ខេបមកនេះហៅថា "វេសារជ្ជប្បញ្ញា"។
ភាពនៃការឈ្លាសវៃមានច្រើនយ៉ាងគឺ ឈ្លាសវៃក្នុងអំពើបាបក៏មាន ក្នុងអំពើបុណ្យក៏មាន ឈ្លាសវៃក្នុងអំពើឥតប្រយោជន៍ក៏មាន ក្នុងអំពើមានប្រយោជន៍ក៏មាន។ ការឈ្លាសវៃក្នុងទីនេះសំដៅយកហេតុការណ៍ ដែលមានប្រយោជន៍ ចំពោះមនុស្សក្នុងបច្ចុប្បន្ន និងក្នុងអនាគត។ ដែលហៅថា "ធម្មទេសនាកោសល្យ" សំដៅយកការឈ្លាសវៃក្នុងធម្មទេសនា។ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទ្រង់មានភាពឈ្លាសវៃក្នុងធម្មទេសនាដោយគ្រប់គ្រាន់។
ធម្មទេសនានៃសម្ដេចប្រកបដោយប្រយោជន៍ទាំងផ្លូវលោក ទាំងផ្លូវធម៌ អាចបំភ្លឺពុទ្ធបរិស័ទ ប្រជាពលរដ្ឋឲ្យស្គាល់ផ្លូវខុស ផ្លូវត្រូវ ឲ្យជឿជាក់ចំពោះជាតិ សាសនា និងព្រះរជបល្ល័ង្ក។ ព្រះធម្មទេសនា នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទុកថាជាមូលដ្ឋានដ៏ស្ដុកស្ដម្ភ អាចបំភ្លឺប្រជាពលរដ្ឋឲ្យមានការព្យាយាម មានជំហររឹងប៉ឹង ឲ្យប្រឹងប្រែងប្រកបការងារ កុំឲ្យខ្ជិលច្រអូស, ឲ្យមានធម៌សាមគ្គីមូលមិត្តជាឯកភាព ក្នុងរវាងជាតិ, សាសនា និងព្រះរាជបាល្ល័ង្ករបស់យើង ដើម្បីឲ្យខ្ពង់ខ្ពស់ ថ្កើងរុងរឿងទៅអនាគត។ ធម្មទេសនានៃសម្ដេចឈ្មោះថាជាធម្មទេសនា ទ្រោលបំភ្លឺពុទ្ធបរិស័ទ ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យយល់ប្រយោជន៍គ្រប់យ៉ាង បំភ្លឺទាំងគុណសម្បត្តិ ទាំងគុណវិបត្តិ ជាធម្មទេសនាប្រកបដោយមធ្យោបាយដ៏ប្រសើរវិសេស អាចដឹកនាំចង្អុលចង្ហាញប្រយោជន៍បច្ចុប្បន្ន និងប្រយោជន៍អនាគត ហៅថា ជាព្រះធម្មទេសនាដាស់ពុទ្ធបរិស័ទឲ្យភ្ញាក់ខ្លួនក្រោកឡើងប្រកបការងារ ដើម្បីឲ្យមានជិវភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ឲ្យសមគួរដលកិត្តិយសរបស់យើងរាល់គ្នា ជាប្រជាពលរដ្ឋរបស់ប្រទេសឯករាជ្យ ឲ្យចេះឈឺឆ្អាល ស្រឡាញ់ជាតិ សាសនា និងព្រះរាជបល្ល័ង្ករបស់យើង។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានធម្មទេសនាកោសល្យដ៏បរិបូណ៌។ ធម្មទេសនារបស់សម្ដេចគួររាប់ថាជាធម្មទេសនាយឹតយោង ស្រោចស្រង់ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យមានសតិសម្បជញ្ញៈរឹងប៉ឹងបរិបូណ៌ឡើង ទាំងផ្លូវពុទ្ធចក្រ និងផ្លូវអាណាចក្រ ដើម្បីឲ្យច្រកទាំងពីរវិលលឿនទៅស្មើៗ គ្នា។ ធម្មទេសនារបស់សម្ដេច គួរលើកថាជាធម្មទេសនាបើកលោក គឺប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ឲ្យមានប្រាជ្ញាស្មារតីភ្លឺស្វាងរុងរឿងឡើងដោយពិត ដែលអាចផ្ដល់មធ្យោបាយដ៏ប្រសើរ ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋភ្ញាក់ខ្លួនប្រាណ ចេះជួយខ្លួនដោយខ្លួនឯង។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជាព្រះធម្មកថិកមួយអង្គយ៉ាងឯក ពុំមានព្រះធម្មកថិកអង្គណាមួយប្រៀបស្មើបានឡើយ។ ធម្មទេសនាដែលពីរោះក្បោះក្បាយ ប្រដាប់ដោយពាក្យពេចន៍ ប្រយោគ ប្រធាន មានរបៀបរៀបរយ មានកម្រងនៃពាក្យសម្ដីដ៏ត្រឹមត្រូវឥតឃ្លៀងឃ្លាតភ្លាំងភ្លាត់ ទាំងប្រកបដោយឧត្ដមគតិ សំដៅក្នុងប្រយោជន៍បច្ចុប្បន្ន និងអនាគត ដូចសេចក្ដីអធិប្បាយមកនេះហៅថា "ធម្មទេសនាកោសល្យ"។
ការងាររបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ សុទ្ធតែជាការងារមានប្រយោជន៍ដ៏ឧត្ដុងឧត្ដម ចំពោះពុទ្ធបរិស័ទ ពុំមានការងារណាមួួយដែលឥតប្រយោជន៍នោះទេ។
សម្ដេចបានធ្វើបុណ្យផ្សេងៗ ជាច្រើនដងណាស់មានកឋិនទានជាដើម ក្នុងឆ្នាំនិមួយៗបានធ្វើកឋិន ២ ឬ៣វត្ត រៀងរាល់ឆ្នាំឥតដែលខានឡើយ។ កិច្ចការរបស់សម្ដេចសុទ្ធតែមានគោលដៅឆ្ពោះទៅរកសេចក្ដីសុខ សេចក្ដីចម្រើន ទាំងលោកនេះ ទាំងលោកខាងមុខដោយពិតប្រាកដ សឹងមានភស្តុតាងយ៉ាងជាក់លាក់ក្នុងព្រះរាជជិវប្រវត្តិនេះ ចូរមើលបរិច្ឆេទនៃព្រះរាជជីវប្រវត្តិ ត្រង់បរិច្ឆេទទី ៥ ទី ៦ និងទី១០។
សម្ដេចមានព្រហ្មវិហារដ៏ទូលាយ សង្គ្រោះដល់សាធារណជន មិនត្បិតត្បៀតពេកឡើយ។ កិច្ចការដែលចេះតែមាន ចេះតែដើរទៅស្រួល មិនចេះឈប់មិនចេះគាំង នៅថែមទាំងមានប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ហៅថា "បណិតសកម្មភាព"។
សកម្មភាពរបស់ព្រះសង្ឃរាជ ប្រកបដោយហេតុផលល្អណាស់ អាចបង្ហាញជាឧទាហរណ៍មួយ ដើម្បីបញ្ជាក់វរជនបញ្ញវន្ត ទាំងសម័យចាស់ សម័យថ្មីដែលគួរជាទិដ្ឋនុគតិ (ការយកតម្រាប់តាម) បានដោយពិត ដោយហេតុដែលឃើញរូបរាងកិច្ចការដែលជាភស្តុតាងផង ទ្រឹស្ដីក្នុងការងារដ៏ប្រសើរយ៉ាងនេះផងទើបហៅថា "បណិតសកម្មភាព"។
ការនិយាយកុហកលេងចំពោះមិត្រសំឡាញ់យូរៗទៅ ក៏អាចធ្លាប់ជាប់មាត់ជាទំនៀម នេះហៅថា ចរិតកុហក។
ការជក់បារី ដើមដំបូងឃើញគេជក់ ក៏ជក់លេងតាមគេ យូរៗទៅ ក៏ជាប់ជាទំនៀមជក់បារី។
ការដេកថ្ងៃ ដើមដំបូងឃើញគេដេកថ្ងៃ ក៏ដេកតាមគេ លុះដេកថ្ងៃយូរៗទៅ ក៏អាចក្លាយជាប់ជាទំនៀម នេះហៅថា ចរិតដេកថ្ងៃ។
ការប្រព្រឹត្តទាល់តែជាប់ប្រយោគ ដែលអាចលះចេញបាន ដោយកម្រដូច្នេះ ហៅថា "ចរិតប្រក្រតី"។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ព្រះអង្គក៏មានចរិតប្រក្រតីដែរ ប៉ុន្តែចរិតរបស់សម្ដេច ជាចរិតធូរស្រាលពុំមែននាំឲ្យខូចខាតពេលវេលា ខូចខាតប្រយោជន៍នោះលើយ។
មនុស្សខ្លះមានចរិតប្រក្រតីជាប់ជោគធ្ងន់ណាស់ ដូចយ៉ាងចរិតប្រក្រតីផឹកស្រា ទាល់តែផឹកជាប់ដែលមិនអាចលះបង់ចាញមិនបាន។ ចរិតប្រក្រតីបែបនេះ ឈ្មោះថាជា ចរិតនាំឲ្យខូចខាត ទាំងជីវិតខ្លួនឯង ទាំងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន។
ការជក់អាភៀនក៏អាចនាំឲ្យជាប់ញៀន អាចលះចេញបានដោយកម្រណាស់។ ការញៀនអាភៀននេះ ហៅថា ចរិតប្រក្រតីជក់អាភៀន។ មនុស្សអ្នកមានចរិតបែបនេះ នាំឲ្យខូចខាតទាំងជីវិត ទាំងទ្រព្យសម្បត្តិជាងចរិតអ្នកផឹកសុរាច្រើនណាស់ទៅទៀត។
កម្មវិធីរបស់សម្ដេចទៀងទាត់ចំពោះតែត្រង់សោយក្រយាហារពេលថ្ងៃត្រង់ ហើយនឹងពេលធ្វើការ ដូចយ៉ាងសម្ដេចសរសេរដកស្រង់ធម៌អាថ៌ រៀបចំធ្វើសៀវភៅផ្សេងៗ មានវចនានុក្រមខ្មែរជាដើម នេះទៀងទាត់រៀងរាល់យប់ទាល់ៗ តែភ្លឺ រវាងម៉ោង ៦កន្លះ ឬម៉ោង ៧ទើបសោយយាគូ ជួនកាលពេលព្រឹកមិនទាំងសោយយាគូថែមទៀត ឃើញថាពេលយាគូពុំសូវទៀងទាត់ទេ។
ពេលដែលសម្ដេចកំពុងជាប់ព្រះហស្ដសរសេរ ហើយមានភ្ញៀវចូលមកថ្វាយបង្គំគាល់ សម្ដេចក៏បែរមកធ្វើបដិសណ្ឋារៈភ្លាមៗ ហើយមិនឲ្យនៅយូរទេ ព្រោះមានកិច្ចការច្រើនណាស់, បើថ្ងៃណាមួយដែលសម្ដេចទំនេរមិនមានកិច្ចការ ហើយមានភ្ញៀវបុព្វជិត ឬគ្រហស្ដចូលមកថ្វាយបង្គំគាល់នោះ សម្ដេចសព្វព្រះរាជហឫទ៏យប្រស្រ័យទាក់ទងដោយព្រះរាជឱង្ការសាកសួរពីនេះពីនោះ ហើយទ្រង់ដឹកនាំបំភ្លឺអំពីផ្លូវលោក ផ្លូវសាសនាយ៉ាងពិស្ដារវែងឆ្ងាយណាស់ អស់ ៤-៥ម៉ោងក៏មាន មិនចេះត្អូញថា ងងុយសិង ថា ចុករួយស្រពន់ ទេ ឲ្យតែភ្ញៀវនោះទ្រាំអង្គុយចូលចិត្តស្ដាប់ចុះ។ ការណ៍នេះ ចំពោះតែពេលណាមួយដែលសម្ដេចមានព្រះសុខភាពរាងកាយស្រួលល្អ។
ក្នុងថ្ងៃយប់នីមួយៗ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ចេះតែមានកម្មវិធីជានិច្ចកាល ដូចយ៉ាងកាលសម្ដេចនៅក្នុងរវាងព្រះជន្ម ៣០ឆ្នាំ រហូតមកដល់ព្រះជន្ម ៦០ឆ្នាំ ក៏នៅតែខំប្រឹងបង្រៀនភិក្ខុ សមណេរ ចំនួន ២០ ឬ៣០អង្គក្នុងពេលយប់ៗ ចំពោះ ភិក្ខុ សមណេរ នៅក្នុងកុដិរបស់ព្រះអង្គខ្លះ មកពីកុដិដទៃខ្លះ។ សម្ដេចមានកម្មវិធីចំពោះពេលបង្រៀននោះទៀងទាត់ណាស់។ កម្មវិធីដែលត្រូវបង្រៀនក្នុងសាលាភាសាបាលីជាន់ខ្ពស់ ដែលឥឡូវនេះហៅថា ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹតផង កម្មវិធីបង្រៀនក្នុងពេលយប់ឯកុដិនោះផង។
ព្រះឱង្ការសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ ក្នុងពេលប្រជុំសង្ឃដើម្បីតាំងគណៈកម្មការធម្មវិន័យ ក្នុងថ្ងៃ ២កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩។ បន្ទាប់មកទៀតសម្ដេចមានព្រះឱង្ការថា អង្គការធម្មវិន័យរបស់យើងនៅខ្វះសៀវភៅធម៌ជាច្រើនមុខ ព្រោះហេតុនោះយើងត្រូវតាំងគណៈកម្មការជាថ្មីទៀត ដើម្បីប្រជុំគ្នារៀបចំធ្វើសៀវភៅធម៌ ត្រូវដកស្រង់ធម៌វិន័យអំពីបាលី និងអដ្ឋកថា មករៀបរៀងអធិប្បាយតម្រូវតាមថ្នាក់ ត្រី ទោ ឯក។
ត្រង់ដែលខ្ញុំយល់សប្ដិឃើញចេតិយនោះ ប្រហែលជានិមិត្តមួយផ្នូលឲ្យយើងដឹងថា គណៈកម្មការធម្មវិន័យរបស់យើងនឹងបានសម្រេចដោយល្អ។ ព្រះសុបិននិមិត្តនៃសម្ដេចដែលឃើញចេតិយមួយគូនេះ ទុកជាអព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យចម្លែកណាស់។
អព្ភូតហេតុមួយទៀត នៅថ្ងៃ ១៣កើត និង១៤កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៤ និងទី ២៥ ខែកញ្ញា ១៩៦៩ នៅវេលាយប់ពីម៉ោង ២០ ទៅម៉ោង ២២ ឃើញព្រះចន្ទមានរស្មីលឿង ខៀវ ក្រហម មានរង្វង់មូលព័ទ្ធជុំវិញព្រះចន្ទ ដែលយើងធ្លាប់ហៅថា ព្រះចន្ទបាំងឆ័ត្រ។
ព្រះសង្ឃដែលធ្លាប់ចូលគាល់បម្រើព្រះអង្គ នាំគ្នាអង្គុយនៅក្រៅបន្ទប់ក្រឡាព្រះបន្ទំ ស្រាប់តែឮសូរកណ្ដឹងរោទិ៍ប្លែកពីធម្មតា ក៏នាំគ្នាស្ទុុះចូលទៅក្នុងក្រឡាព្រះបន្ទំភ្លាម។ គ្រានោះសម្ដេចមានព្រះឱង្ការថា "ខ្ញុំចុកទ្រូងខ្លាំងណាស់ៗ"។ ក្នុងពេលនោះព្រះសង្ឃដែលនៅកំដរនោះក៏ជំនុំពិគ្រោះគ្នាឲ្យព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ និយាយទូរស័ព្ទទៅលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថោ ប៉េងថុង, ទៅក្រសួងធម្មការ, គ្រូពេទ្យជាច្រើននាក់គឺ លោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថោងប៉េងថុង, ម៉ី សាម៉ឺឌី, យូ គឹមយាន, ព្រំ ភួន, រស់ សារី និងលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ម៉ាហ្សូ ជាតិបារាំង ក៏បានមកជាបន្ទាន់ៗគ្នា ពិនិត្យឃើញថា អាការរោគនៃសម្ដេចមិនទាន់ធ្ងន់ប៉ុន្មានទេ ប៉ុន្តែទោះបីជាយ៉ាងណាក្រសួងសុខាភិបាល ក៏បានចាត់លោកគ្រូពេទ្យ យូ គឹមយាន និងលី គឹមសាន ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះរោគប្រចាំការប្រកបឱសថជាដរាប រហូតដល់ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ១៤ កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ២៥ កញ្ញា ១៩៦៩ វេលាម៉ោង ២០ និង ២០នាទី ស្រាប់តែព្រះអស្សាសៈបស្សាសៈ នៃព្រះអង្គរលត់ស្ងប់ឈឹងអំពីព្រះកាយ ទ្រង់សោយទិវង្គតក្នុងគម្រប់ព្រះជន្ម ៨៦ឆ្នាំ នៅលើព្រះទែនសយនា ដោយស្ងប់ស្ងៀមនាល្វែងធំ នៅក្នុងព្រះរាជដំណាក់ព្រះអង្គកណ្ដាលពួកថេរានុត្ថរៈ មានព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ និងព្រះឥន្ទមុនី ឆាយ ផន ជាដើមនាវត្តឧណ្ណាលោម។ ក្នុងពេលដែលសម្ដចព្រះសង្ឃរាជសោយរទិវង្គតភ្លាមនោះ ព្រះសង្ឃច្រើនអង្គមាន ព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ និងព្រះឥន្ទមុនី ឆាយ ផន ជាដើម ព្រមទាំងលោក មា អ៊ុត គិលានុបដ្ឋាកក៏នៅកំដរជាមួយដែរ មានចិត្តរំជួលញាប់ញ័រស្រឡាំងកាំង ស្ទើរភាន់ភាំងស្មារតី បានចាត់ការផ្សាយដំណឹងទិវង្គតដល់ព្រះសង្ឃក្នុងវត្តភ្លាម, អង្គខ្លះក៏រត់ទៅប្រគេនដំណឹងនេះដល់ សម្ដេចព្រះពោធិវង្ស, ព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ ក៏នាិយាយទូរស័ព្ទទៅលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថោ ប៉េងថុង, ទៅព្រះរាជដំណាក់ចម្ការមន, ទៅក្រសួងធម្មការ, ទៅសាលាក្រុង, ទៅស្នងការរដ្ឋានប៉ូលិសភ្លាមៗ, លោកអង្គខ្លះក៏យកដណឹងនេះទៅវត្តឯទៀតៗក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។
បន្ទាប់ពីបានដំណឹង នៃការសោយព្រះទិវង្គត នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជាអម្ចាស់ភ្លាម ក្នុងរាត្រីនោះ សម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ ទ្រង់បានយាងរលះរលាំងមកកាន់មហាកុដិឧណ្ណាលោមភ្លាម ដើម្បីថ្វាយបង្គំព្រះបរមសព, សម្ដេចព្រះពោធិវង្សក៏និមន្តមកគង់នៅជិតព្រះបរមសពតាំងពីពេលមុន សម្ដែងព្រះសមានទុក្ខសោកស្ដាយយ៉ាងខ្លាំងចំពោះព្រះបរមសព។ ដំណាលគ្នានេះ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រិយានី ជាអម្ចាស់់ជីវិត ក៏ទ្រង់ស្ដេចអ្នកអង្គម្ចាស់នាយកក្រសួងនានា ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ជាព្រះរាជដំណាងមកថ្វាយបង្គំព្រះបរមសពដែរ ហើយពេលជាមួយគ្នានោះឯកឧត្ដម អឹុង ហុងសាធ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ២, ឯកឧត្ដម ចេង ហេង ប្រធានរដ្ឋសភា ព្រមទាំងសមាជិក, ឯកឧត្ដមឧត្ដមសេនីឯក លន់ នល់ នាយករដ្ឋមន្ត្រី, អ្នកអង្គម្ចាស់ សីុសុវត្ថិ សិរិមតៈ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១, ព្រមទាំងសមាជិករដ្ឋមន្ត្រី, ឧកញ៉ា មហាមន្ត្រី កែ មាស ចាងវាងពិធីការព្រះបរមរាជវាំងនិងមន្ត្រីនានា ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង, ឧត្ដមសេនីឯក ង៉ោ ហ៊ូ ទីប្រឹក្សាសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ, លោក ឌី ទូច រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងធម្មការ, លោក អីុ ទុយ អភិបាលក្រុងភ្នំពេញ, ឯកឧត្ដម ទឹម ដុង ប្រតិភូរាជរដ្ឋាភិបាលប្រចាំខេត្តកណ្ដាល ព្រមទាំងនាយទាហានជាន់ខ្ពស់ទាំងឡាយ, សហជីវិន លាង ហ័បអាន នាយកវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌត្យ, ក្រុមអភិបាលពុទ្ធិកសមាគមទាំង ៣ មានលោក ទា ប៊ុនឡុងជាដើម។
អស់លោក - អ្នក ឥស្សរជនធំ - តូច ដែលអញ្ជើញមកកាន់វត្តឧណ្ណាលោមក្នុងវេលារាត្រី ១៤កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៥ កញ្ញានោះ សុទ្ធតែមានមុខស្រពោនក្រៀមក្រំគ្រប់ៗ គ្នាដោយសេចក្ដីសោកស្ដាយចំពោះសម្ដេចដ៏ក្រៃលែង បានចូលមកសម្ដែងមរណទុក្ខសោកស្ដាយក្រៀមក្រំ រំជួលចំពោះព្រះបរមសពគ្រប់គ្នាទាំងអស់។ បន្ទាប់បន្តពីនោះមក ព្រះសង្ឃជាច្រើនអង្គមានព្រះ ពុទ្ធឃោសាចារ្យ រាជ កឹង មេគុណក្រុងភ្នំពេញ និងព្រះមុនីកោសល សូរ ហាយ ចៅអធិការវត្តនិរោធរង្សីជាដើម ព្រមទាំងរាជាគណៈ និងឋានានុក្រមជាច្រើនរយអង្គនិមន្តមកព្រោងព្រាត សុទ្ធតែមានមុខក្រៀមក្រំស្រងូតស្រងាត់គ្រប់ៗ អង្គដោយសេចក្ដីស្ដាយស្រណោះអាឡោះអាល័យ ចំពោះសម្ដេចជាអម្ចាស់។
លំដាប់តមកទៀត ក្នុងពេលរាត្រីនោះរវាងម៉ោង ២២-២៣ ចេះតែមានពុទ្ធបរិស័ទ ទាំងបុព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ និមន្តអញ្ជើញមកកាន់វត្តឧណ្ណាលោមរជយៗ នាំគ្នាឈរត្រៀបត្រាពាសពេញបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ ទាំងអស់លោក - អ្នករាជការក្នុងក្រុងភ្នំពេញ មានលោកអ្នកក្រសួងធម្មការជាដើម បាននាំគ្នាមកជាលំដាប់លំដោយ ចូលក្រាបបង្គំគាល់ព្រះសព សុទ្ធតែមានទឹកមុខជ្រប់ស្រពោនស្ទើរតែគ្រប់គ្នា ខ្លះមានជលេនេត្រស្រក់សស្រាក់រកហានិយាយស្ដីអ្វីពុំកើត។ ពេលជាលំដាប់មកទៀត ចេះតែមានពុទ្ធបរិស័ទទាំងគ្រហស្ថ- បុព្វជិតធ្វើដំណើរមកាន់វត្តឧណ្ណាលោម យ៉ាងណែនណាន់តាន់តាប់រហូតទាល់តែភ្លឺ។ លោកអ្នកខ្លះមានទឹកភ្នែកហូររហាម ហើយបន្លឺវាចាថ្ងូរថាៈ ឱសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ! ចូលទិវង្គតហើយតើ! សូម្បីព្រះអង្គមានព្រះជន្ម ៨៦ពិតមែន ប៉ុន្តែយើងខ្ញុំព្រះអង្គនៅតែស្ដាយស្រណោះ ចង់ឲ្យសម្ដេចគង់នៅជាងរយព្រះវស្សា ដោយយើងខ្ញុំព្រះអង្គធ្លាប់ស្ដាប់ព្រះរាជឱវាទ, ធ្លាប់ឃើញ, ធ្លាប់គោរព សម្ដេចជាអម្ចាស់ ឥឡូវស្រាប់តែសម្ដេចជាអម្ចាស់ចូលទិវង្គតទៅកាន់បរលោកនាយចោលយើងខ្ញុំទៅហើយ។ ការចូលទិវង្គតនៃព្រះសង្ឃរាជនេះ នាំឲ្យទូលព្រះបង្គំគ្រប់រូបហេងហាងត្រមង់ត្រមោចក្នុងចិត្ត អស់សេចក្ដីសង្ឃឹមកក់ក្ដៅចំពោះសម្ដេចទៅហើយ។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ដែលព្រះអង្គបានយាងមកសោយព្រះជាតិក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះព្រះអង្គបានធ្វើប្រយោជន៍ទាំងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំងផ្លូវលោកទុកឲ្យបរិស័ទជាច្រើនណាស់ ឈ្មោះថាព្រះអង្គបានលើកព្រះពុទ្ធសាសនា លើកប្រទេសជាតិឲ្យបានថ្កុំថ្កើងរុងរឿងរួមជាមួយនឹងសសម្ដេចព្រះឧបយុវរាជ ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ ដែលយឹតយោងប្រជាពលរដ្ឋ ដោយព្រះមធ្យោបាយដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ឲ្យប្រទេសជាតិមានឯកភាព សាមគ្គីភាព សន្តិភាព បានឯករាជ្យដ៏បរិបូណ៍ ដូចសេចក្ដីប្រាថ្នាហើយយ៉ាងណា សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជមានព្រះរាជជីវប្រវត្តិល្អណាស់ មានព្រះបំណងសម្រេចក៏យ៉ាងនោះដែរ។
ព្រឹកឡើងថ្ងៃ ១៥កើត ខែភទ្របទ (២៦កញ្ញា) អស់លោកឥស្សរជន បានប្រជុំតាំងគណៈកម្មការមួយបណ្ដោះអាសន្ន សម្រាប់ចាត់ការបុណ្យព្រះបរមសពតទៅ។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជាអម្ចាស់ ទ្រង់បានជ្រាបព្រះអង្គជាមុនចាប់តាំងពីថ្ងៃប្រឈួន ទ្រង់មានព្រះឱង្ការប្រាប់ព្រះសង្ឃ និងអស់លោកដែលមកថ្វាយបង្គំសាកសួរព្រះសុខភាពថា "ខ្ញុំ-អាត្មាមានជំងឺម្ដងនេះ ដូចជាគ្មានសង្ឃឹមទេ" ព្រះរាជឱង្ការនេះធ្វើឲ្យយើងរាល់គ្នាមានការព្រួយបារម្ភណាស់ ប៉ុន្តែយ់ងរាល់គ្នាជឿទុកថាៈ ព្រះអង្គមិខជានឹងគង់ព្រះជន្មាយុតទៅទៀតបានពីព្រោះសង្កេតទៅព្រះសរីរាការព្រះអង្គ ពុំឃើញមានការប្រែប្រួលប្លែកប៉ុន្មានទេ ម្យ៉ាងទៀតទ្រង់ នៅចាំព្រះស្មារតីល្អណាស់ អាចមានព្រះឱង្ការមាំមួនសំណេះសំណាលនឹងអស់លោកទាំងព្រះសង្ឃ-គ្រហស្ថដែលមកក្រាបបង្គំគាល់នោះបានស្រួលនៅឡ់យ ជាពិសេសកាលពីព្រឹកនៃថ្ងៃសោយព្រះទិវង្គតនេះឯកឧត្ដមនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងអ្នកអង្គម្ចាស់ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ បានចូលក្រាបបង្គំគាល់ព្រះអង្គ ដើម្បីសាកសួរព្រះរោគព្រះអង្គផង ដើម្បីក្រាបបង្គំលាព្រះអង្គទៅកាន់បរទេស តាមការអញ្ជើញនៃសាធារណរដ្ឋចិនប្រជាមានិត និងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់ផង។ គ្រានោះព្រះអង្គបានទទួលរាក់ទាក់ ហើយបានប្រសិទ្ធិពរជូនចំពោះឯកឧត្តមនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងថ្វាយចំពោះអ្នកអង្គម្ចាស់ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ សូមទៅបំពេញបេសកកម្មនៅប្រទេសគេបានជោគជ័យ។ ក្រោយមកទៀតសម្ដេចក៏បានព្រះរាជទានសន្ទនាជាមួយលោក ឌី ទូច រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងធម្មការ និងលោក ទ្រិញ វ៉ាញ ប្រធានសមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរអំពីការធ្វើចេតិយ។ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបន្ទូលហូរហែរ ហើយទ្រង់និទានអំពីចេតិយឈ្មោះ សិង្គុត្តរៈ នៅសហភាពភូមាថែមទៀតផង។ រួចព្រះអង្គត្រាស់រំឭកអំពីការបោះពុម្ពវចនានុក្រមខ្មែរដែលទ្រង់បានខិតខំកែសម្រួលបន្ថែមពាក្យជាច្រើនទៀត ទោះបីជរា និងព្យាធិចេះតែបៀតបៀនព្រះអង្គក៏ដោយ។ សភាពទាំងនេះសឲ្យឃើញថា ព្រះអង្គនៅរឹងប៉ឹងណាស់ មិនគួរឡើយនឹងប្រែប្រួលទៅឆាប់រហ័សដូច្នេះសោះ នាំឲ្យយើងក្រៀមក្រំស្រងាកចិត្តដូចជាយើងធ្លាក់បេះដូង។ នេះហើយសមដូចព្រះថេរដីការបស់ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ជារឿយៗថាៈ ជួនកាលពេលព្រឹកមនុស្សសត្វជួបគ្នារញង់ លុះពេលល្ងាចក៏បែកគ្នាភ្លាមៗ។ សភាពនេះត្រូវដូចព្រះតម្រាស់នោះណាស់។ ព្រះអង្គយាងទៅចោលពុទ្ធបរស័ទរាល់គ្នា ឥតមានប្រទានដំណឹងជាមុនឲ្យច្បាស់ដល់យើង ដើម្បីនឹងបានព្យាបាលព្រះអាការរោគឲ្យបានយូរថ្ងៃសោះ គួរឲ្យយើងខ្ញុំស្ដាយក្រៃពេកណាស់នឹងរកពាក្យណាមួយថ្លែងរាប់ពុំបានឡើយ។ ព្រះអង្គព្រះទិវង្គតនេះ ធ្វើឲ្យរញ្ជួយសកលកម្ពុជា ព្រោះព្រះមានព្រះគុណធម៌ច្រើនណាស់លើពុទ្ធរិស័ទទាំងបុព្វជិត ទាំងគ្រហស្ថ។ សម្ដេចទ្រង់សោយព្រះទិវង្គតបាត់ព្រះរូបពិតមែន ប៉ុន្តែព្រះកិត្តិនាមឋិតនៅដដែល។
អស់លោក-អ្នកពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយ! ព្រះបរមសពនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ ជាព្រះសពត្រូវតម្កល់ទុកតាមផ្លូវការ រាជរដ្ឋាភិបាលដើម្បីធ្វើទក្ខិណានុប្បទានរៀងរាល់ថ្ងៃតទៅ ទំរាំគណកម្មការបុណ្យជំនុំគ្នាដោះស្រាយរៀបចំព្រះរជពិធីបុណ្យព្រះបរមសព កំណត់យកថ្ងៃណា ខែណាតទៅក្រោយ។ ឥឡូវនេះគណកម្មការបិណ្យបណ្ដោះអាសន្ន បានព្រមព្រៀងគ្នាកំណត់យកថ្ងៃ ១ រោចខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ទី២៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩ ជាកិច្ចធ្វើទក្ខិណានុប្បទាន មានទេសនា និងវេរភត្តរៀងរាល់យប់-តរាងទៅ ចំនួន ៦ខែ គិតពីខែនេះទៅ ក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាពនៃសម្ដេចព្រះមហាក្សត្រិយានី និងសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ៕
ប្រជ្ញាស្មារតី រហ័សវាងវៃប្រកបដោយសមត្ថភាព ឆាប់យល់ហេតុការណ៍គ្រប់យ៉ាងដែលអាចដឹងទាន់ភ្លាមៗ ដូចអធិប្បាយដោយសង្ខេបមកនេះ ហៅថា "បដិភាណប្បញ្ញា"។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានបដិភណប្បញ្ញានេះបរិបូណ៌ណាស់ ដូចយ៉ាងសម្ដេចដែលបានទ្រង់យាងទៅកាន់ទីប្រជុំណាមួយ ដែលមានសមាជិកជាន់ខ្ពស់ ហើយគេត្រូវសាកសួរនិយាយពិភាក្សាការណ៍ជាចាំបាច់ ដែលទាក់ទងមកលើសម្ដេចភ្លាម ទ្រង់ក៏អាចឆ្លើយដោះស្រាយទាន់បានភ្លាមវិញដែរ។
៣- វេសារជ្ជប្បញ្ញា (បញ្ញាអង់អាច ឬក្លៀវក្លា)
ភាពនៃប្រាជ្ញាអង់អាចក្លៀវក្លានេះ ជាគុណសម្បត្តិមួយដ៏ប្រសើរបស់មនុស្ស។ ប្រាជ្ញារបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជជាអម្ចាស់របស់យើង រាប់ថា ជាប្រជ្ញាមួយដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់អាចពោលបានថា សម្ដេចមានវេសារជ្ជប្បញ្ញាគ្រប់គ្រាន់ ព្រោះព្រះអង្គបានទទួលព្រះកិត្តិនាម ដ៏ល្បីខ្ចរខ្ចាយនៅក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេស។ ដូចយ៉ាងសម្ដេចទ្រង់យាងទៅកាន់ទីប្រជុំធំៗ ក្នុងប្រទេសដទៃព្រះអង្គតែងបន្លឺសីហនាទ ប្រកបដោយប្រជ្ញាដ៏ក្លៀវក្លាអង់អាច ឥតញាប់ញ័រតក់ស្លុតចំពោះទីប្រជុំនោះឡើយ។
ប្រាជ្ញាដែលក្លៀវក្លាអង់អាច ដូចអធិប្បាយដោយសង្ខេបមកនេះហៅថា "វេសារជ្ជប្បញ្ញា"។
៤-ធម្មទេសនាកោសល្យ (ការឈ្លាសវៃក្នុងធម្មទេសនា)
ធម្មទេសនានៃសម្ដេចប្រកបដោយប្រយោជន៍ទាំងផ្លូវលោក ទាំងផ្លូវធម៌ អាចបំភ្លឺពុទ្ធបរិស័ទ ប្រជាពលរដ្ឋឲ្យស្គាល់ផ្លូវខុស ផ្លូវត្រូវ ឲ្យជឿជាក់ចំពោះជាតិ សាសនា និងព្រះរជបល្ល័ង្ក។ ព្រះធម្មទេសនា នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទុកថាជាមូលដ្ឋានដ៏ស្ដុកស្ដម្ភ អាចបំភ្លឺប្រជាពលរដ្ឋឲ្យមានការព្យាយាម មានជំហររឹងប៉ឹង ឲ្យប្រឹងប្រែងប្រកបការងារ កុំឲ្យខ្ជិលច្រអូស, ឲ្យមានធម៌សាមគ្គីមូលមិត្តជាឯកភាព ក្នុងរវាងជាតិ, សាសនា និងព្រះរាជបាល្ល័ង្ករបស់យើង ដើម្បីឲ្យខ្ពង់ខ្ពស់ ថ្កើងរុងរឿងទៅអនាគត។ ធម្មទេសនានៃសម្ដេចឈ្មោះថាជាធម្មទេសនា ទ្រោលបំភ្លឺពុទ្ធបរិស័ទ ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យយល់ប្រយោជន៍គ្រប់យ៉ាង បំភ្លឺទាំងគុណសម្បត្តិ ទាំងគុណវិបត្តិ ជាធម្មទេសនាប្រកបដោយមធ្យោបាយដ៏ប្រសើរវិសេស អាចដឹកនាំចង្អុលចង្ហាញប្រយោជន៍បច្ចុប្បន្ន និងប្រយោជន៍អនាគត ហៅថា ជាព្រះធម្មទេសនាដាស់ពុទ្ធបរិស័ទឲ្យភ្ញាក់ខ្លួនក្រោកឡើងប្រកបការងារ ដើម្បីឲ្យមានជិវភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ឲ្យសមគួរដលកិត្តិយសរបស់យើងរាល់គ្នា ជាប្រជាពលរដ្ឋរបស់ប្រទេសឯករាជ្យ ឲ្យចេះឈឺឆ្អាល ស្រឡាញ់ជាតិ សាសនា និងព្រះរាជបល្ល័ង្ករបស់យើង។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានធម្មទេសនាកោសល្យដ៏បរិបូណ៌។ ធម្មទេសនារបស់សម្ដេចគួររាប់ថាជាធម្មទេសនាយឹតយោង ស្រោចស្រង់ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យមានសតិសម្បជញ្ញៈរឹងប៉ឹងបរិបូណ៌ឡើង ទាំងផ្លូវពុទ្ធចក្រ និងផ្លូវអាណាចក្រ ដើម្បីឲ្យច្រកទាំងពីរវិលលឿនទៅស្មើៗ គ្នា។ ធម្មទេសនារបស់សម្ដេច គួរលើកថាជាធម្មទេសនាបើកលោក គឺប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ឲ្យមានប្រាជ្ញាស្មារតីភ្លឺស្វាងរុងរឿងឡើងដោយពិត ដែលអាចផ្ដល់មធ្យោបាយដ៏ប្រសើរ ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋភ្ញាក់ខ្លួនប្រាណ ចេះជួយខ្លួនដោយខ្លួនឯង។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជាព្រះធម្មកថិកមួយអង្គយ៉ាងឯក ពុំមានព្រះធម្មកថិកអង្គណាមួយប្រៀបស្មើបានឡើយ។ ធម្មទេសនាដែលពីរោះក្បោះក្បាយ ប្រដាប់ដោយពាក្យពេចន៍ ប្រយោគ ប្រធាន មានរបៀបរៀបរយ មានកម្រងនៃពាក្យសម្ដីដ៏ត្រឹមត្រូវឥតឃ្លៀងឃ្លាតភ្លាំងភ្លាត់ ទាំងប្រកបដោយឧត្ដមគតិ សំដៅក្នុងប្រយោជន៍បច្ចុប្បន្ន និងអនាគត ដូចសេចក្ដីអធិប្បាយមកនេះហៅថា "ធម្មទេសនាកោសល្យ"។
៥- បណិតសកម្មភាព (សកម្មភាពដ៏ប្រសើរ)
ការងាររបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ សុទ្ធតែជាការងារមានប្រយោជន៍ដ៏ឧត្ដុងឧត្ដម ចំពោះពុទ្ធបរិស័ទ ពុំមានការងារណាមួួយដែលឥតប្រយោជន៍នោះទេ។
សម្ដេចបានធ្វើបុណ្យផ្សេងៗ ជាច្រើនដងណាស់មានកឋិនទានជាដើម ក្នុងឆ្នាំនិមួយៗបានធ្វើកឋិន ២ ឬ៣វត្ត រៀងរាល់ឆ្នាំឥតដែលខានឡើយ។ កិច្ចការរបស់សម្ដេចសុទ្ធតែមានគោលដៅឆ្ពោះទៅរកសេចក្ដីសុខ សេចក្ដីចម្រើន ទាំងលោកនេះ ទាំងលោកខាងមុខដោយពិតប្រាកដ សឹងមានភស្តុតាងយ៉ាងជាក់លាក់ក្នុងព្រះរាជជិវប្រវត្តិនេះ ចូរមើលបរិច្ឆេទនៃព្រះរាជជីវប្រវត្តិ ត្រង់បរិច្ឆេទទី ៥ ទី ៦ និងទី១០។
សម្ដេចមានព្រហ្មវិហារដ៏ទូលាយ សង្គ្រោះដល់សាធារណជន មិនត្បិតត្បៀតពេកឡើយ។ កិច្ចការដែលចេះតែមាន ចេះតែដើរទៅស្រួល មិនចេះឈប់មិនចេះគាំង នៅថែមទាំងមានប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ហៅថា "បណិតសកម្មភាព"។
សកម្មភាពរបស់ព្រះសង្ឃរាជ ប្រកបដោយហេតុផលល្អណាស់ អាចបង្ហាញជាឧទាហរណ៍មួយ ដើម្បីបញ្ជាក់វរជនបញ្ញវន្ត ទាំងសម័យចាស់ សម័យថ្មីដែលគួរជាទិដ្ឋនុគតិ (ការយកតម្រាប់តាម) បានដោយពិត ដោយហេតុដែលឃើញរូបរាងកិច្ចការដែលជាភស្តុតាងផង ទ្រឹស្ដីក្នុងការងារដ៏ប្រសើរយ៉ាងនេះផងទើបហៅថា "បណិតសកម្មភាព"។
១១- ចរិតលក្ខណបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីលក្ខណៈនៃចរិតប្រក្រតី។
ការប្រព្រឹត្តជាប់ដោយកាយវាចាចិត្តគ្រប់ពេលវេលាយូរៗទៅ អាចទៅជាទម្លាប់ ហៅថា "ចរិតប្រក្រតី"។ ដូចយ៉ាងសម្ដីគ្រោតគ្រាត ដែលធ្លាប់និយាយជាប់ជាទំនៀម ហៅថា ចរិតគ្រោតគ្រាត។ការនិយាយកុហកលេងចំពោះមិត្រសំឡាញ់យូរៗទៅ ក៏អាចធ្លាប់ជាប់មាត់ជាទំនៀម នេះហៅថា ចរិតកុហក។
ការជក់បារី ដើមដំបូងឃើញគេជក់ ក៏ជក់លេងតាមគេ យូរៗទៅ ក៏ជាប់ជាទំនៀមជក់បារី។
ការដេកថ្ងៃ ដើមដំបូងឃើញគេដេកថ្ងៃ ក៏ដេកតាមគេ លុះដេកថ្ងៃយូរៗទៅ ក៏អាចក្លាយជាប់ជាទំនៀម នេះហៅថា ចរិតដេកថ្ងៃ។
ការប្រព្រឹត្តទាល់តែជាប់ប្រយោគ ដែលអាចលះចេញបាន ដោយកម្រដូច្នេះ ហៅថា "ចរិតប្រក្រតី"។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ព្រះអង្គក៏មានចរិតប្រក្រតីដែរ ប៉ុន្តែចរិតរបស់សម្ដេច ជាចរិតធូរស្រាលពុំមែននាំឲ្យខូចខាតពេលវេលា ខូចខាតប្រយោជន៍នោះលើយ។
មនុស្សខ្លះមានចរិតប្រក្រតីជាប់ជោគធ្ងន់ណាស់ ដូចយ៉ាងចរិតប្រក្រតីផឹកស្រា ទាល់តែផឹកជាប់ដែលមិនអាចលះបង់ចាញមិនបាន។ ចរិតប្រក្រតីបែបនេះ ឈ្មោះថាជា ចរិតនាំឲ្យខូចខាត ទាំងជីវិតខ្លួនឯង ទាំងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន។
ការជក់អាភៀនក៏អាចនាំឲ្យជាប់ញៀន អាចលះចេញបានដោយកម្រណាស់។ ការញៀនអាភៀននេះ ហៅថា ចរិតប្រក្រតីជក់អាភៀន។ មនុស្សអ្នកមានចរិតបែបនេះ នាំឲ្យខូចខាតទាំងជីវិត ទាំងទ្រព្យសម្បត្តិជាងចរិតអ្នកផឹកសុរាច្រើនណាស់ទៅទៀត។
ចរិតប្រក្រតីនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ
- សម្ដេចសោយស្លា ម្លូ ជាញឹកញយណាស់ក្នុងថ្ងៃនីមួយៗ មិនសោយបារីទេ។ ប៉ុន្តែលោកជាអ្នកធ្លាប់ដឹងឃើញនិយាយថា សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ កាលពីព្រះជន្មរវាង ២០ឆ្នាំ រហូតដល់ព្រះជន្មជាង ៣០ឆ្នាំ ឃើញសម្ដេចសោយបារីដែរ ប៉ុន្តែសោយរង្វើលៗ មិនញឹកញយទេ លុះមកដល់ព្រះជន្មរវាង ៤០ឆ្នាំ ទើបសម្ដេចសោយស្លាម្លូកាន់តែញឹកញយឡើងជាដរាបមក។
- សម្ដេចកាលបើមានរោគផ្ដាសាយ ដែលនាំឲ្យតឹងច្រមុះ និងក្អក ដោយរោគផ្ដាសាយនោះ ច្រើនតែជក់ថ្នាំចិន ទើបឆាប់ជាសះស្បើយ ថ្នាំចិននេះនាំឲ្យជាឫសដូងច្រមុះថែមទៀត។
- សម្ដេចមានប្រក្រតី ក្នុងការសោយក្រយាហារ ច្រើនតែសព្វព្រះទ័យនឹងសម្លស្រឡក់, ប្រហើរ និងកកូរ ពុំសូវសោយសាច់ឈាមទេ។ ម្ហូប ៣មុខ ខាងលើនេះច្រើនតែឲ្យគេស្លនឹងត្រីឆ្អើរ បើពុំមានម្ហូបនេះទេ ច្រើនសព្វព្រះទ័យ ម្ហូបក្រៀមក្រោះ មានបុកត្រីឆ្អើរ ម្ជូរក្រសាំង ឬផ្លែម្កាក់ជាដើម។ សម្ដេចពុំសូវសោយបង្អែមច្រើនទេ សោយតែបន្តិចបន្ទួច មិនសូវសោយកាហ្វេ, ទឹកក្រូច ទឹកម៉ាណាត់ញឹកញយទេ សោយតែទឹកតែ និងស្ករ-ស។
- សម្ដេចសព្វព្រះរាជហឫទ័យនឹងកូនឈើផ្សេងៗ ដែលមានមែកច្រើន ដូចយ៉ាងដើមច្រកែងទួយ, រទួយ ជាដើម យកមកដាំដាក់ក្នុងផើងជាច្រើនចំនួនជាង ១០០ផើង។
- ដើមឈើឯទៀតៗ ជាឈើដំណាំស្រុកក្ដី ឈើក្នុងព្រៃក្ដី សម្ដេចសព្វរាជហឫទ័យដាំច្រើនណាស់ ដូចឈើក្នុងរបងឈាបនដ្ឋានវត្តឧណ្ណាលោម និងឈើវត្តពោធិព្រឹក្ស។
កម្មវិធីប្រចាំថ្ងៃរបស់សម្ដេច
កម្មវិធីរបស់សម្ដេចទៀងទាត់ចំពោះតែត្រង់សោយក្រយាហារពេលថ្ងៃត្រង់ ហើយនឹងពេលធ្វើការ ដូចយ៉ាងសម្ដេចសរសេរដកស្រង់ធម៌អាថ៌ រៀបចំធ្វើសៀវភៅផ្សេងៗ មានវចនានុក្រមខ្មែរជាដើម នេះទៀងទាត់រៀងរាល់យប់ទាល់ៗ តែភ្លឺ រវាងម៉ោង ៦កន្លះ ឬម៉ោង ៧ទើបសោយយាគូ ជួនកាលពេលព្រឹកមិនទាំងសោយយាគូថែមទៀត ឃើញថាពេលយាគូពុំសូវទៀងទាត់ទេ។
ពេលដែលសម្ដេចកំពុងជាប់ព្រះហស្ដសរសេរ ហើយមានភ្ញៀវចូលមកថ្វាយបង្គំគាល់ សម្ដេចក៏បែរមកធ្វើបដិសណ្ឋារៈភ្លាមៗ ហើយមិនឲ្យនៅយូរទេ ព្រោះមានកិច្ចការច្រើនណាស់, បើថ្ងៃណាមួយដែលសម្ដេចទំនេរមិនមានកិច្ចការ ហើយមានភ្ញៀវបុព្វជិត ឬគ្រហស្ដចូលមកថ្វាយបង្គំគាល់នោះ សម្ដេចសព្វព្រះរាជហឫទ៏យប្រស្រ័យទាក់ទងដោយព្រះរាជឱង្ការសាកសួរពីនេះពីនោះ ហើយទ្រង់ដឹកនាំបំភ្លឺអំពីផ្លូវលោក ផ្លូវសាសនាយ៉ាងពិស្ដារវែងឆ្ងាយណាស់ អស់ ៤-៥ម៉ោងក៏មាន មិនចេះត្អូញថា ងងុយសិង ថា ចុករួយស្រពន់ ទេ ឲ្យតែភ្ញៀវនោះទ្រាំអង្គុយចូលចិត្តស្ដាប់ចុះ។ ការណ៍នេះ ចំពោះតែពេលណាមួយដែលសម្ដេចមានព្រះសុខភាពរាងកាយស្រួលល្អ។
ក្នុងថ្ងៃយប់នីមួយៗ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ចេះតែមានកម្មវិធីជានិច្ចកាល ដូចយ៉ាងកាលសម្ដេចនៅក្នុងរវាងព្រះជន្ម ៣០ឆ្នាំ រហូតមកដល់ព្រះជន្ម ៦០ឆ្នាំ ក៏នៅតែខំប្រឹងបង្រៀនភិក្ខុ សមណេរ ចំនួន ២០ ឬ៣០អង្គក្នុងពេលយប់ៗ ចំពោះ ភិក្ខុ សមណេរ នៅក្នុងកុដិរបស់ព្រះអង្គខ្លះ មកពីកុដិដទៃខ្លះ។ សម្ដេចមានកម្មវិធីចំពោះពេលបង្រៀននោះទៀងទាត់ណាស់។ កម្មវិធីដែលត្រូវបង្រៀនក្នុងសាលាភាសាបាលីជាន់ខ្ពស់ ដែលឥឡូវនេះហៅថា ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹតផង កម្មវិធីបង្រៀនក្នុងពេលយប់ឯកុដិនោះផង។
អព្ភូតហេតុ មិនពេលដែលសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជមានព្រះអាពាធ
នៅថ្ងៃពុធ ១៣រោច ខែស្រាពណ៍ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១០ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានព្រះឱង្ការថា "ខ្ញុំពីយប់មិញឃើញសុបិននិមិត្តមួយចម្លែកណាស់គឺ ឃើញចេតិយពីរអណ្ដែតលើអាកាសមកអំពីទិសឦសាន តម្រង់មករកខ្ញុំដែលកំពុងអង្គយនៅយ៉កុដិខាងមុខចេតិយនោះមានពណ៌ដូចមាស លុះអណ្ដែតចូលមកជិតឃើញចេតិយនោះកាន់តែតូច ហើយបាត់មួយនៅតែមួយ អណ្ដែតមកជិតខ្ញុំខ្ញុំក៏លូកដៃទៅទ្រចេតិយនោះ រួចក៏ភ្ញាក់ខ្លួនព្រើតឡើងក្នុងពេលជិតភ្លឺ រវាងម៉ោង៤។ព្រះឱង្ការសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ ក្នុងពេលប្រជុំសង្ឃដើម្បីតាំងគណៈកម្មការធម្មវិន័យ ក្នុងថ្ងៃ ២កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩។ បន្ទាប់មកទៀតសម្ដេចមានព្រះឱង្ការថា អង្គការធម្មវិន័យរបស់យើងនៅខ្វះសៀវភៅធម៌ជាច្រើនមុខ ព្រោះហេតុនោះយើងត្រូវតាំងគណៈកម្មការជាថ្មីទៀត ដើម្បីប្រជុំគ្នារៀបចំធ្វើសៀវភៅធម៌ ត្រូវដកស្រង់ធម៌វិន័យអំពីបាលី និងអដ្ឋកថា មករៀបរៀងអធិប្បាយតម្រូវតាមថ្នាក់ ត្រី ទោ ឯក។
ត្រង់ដែលខ្ញុំយល់សប្ដិឃើញចេតិយនោះ ប្រហែលជានិមិត្តមួយផ្នូលឲ្យយើងដឹងថា គណៈកម្មការធម្មវិន័យរបស់យើងនឹងបានសម្រេចដោយល្អ។ ព្រះសុបិននិមិត្តនៃសម្ដេចដែលឃើញចេតិយមួយគូនេះ ទុកជាអព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យចម្លែកណាស់។
អព្ភូតហេតុមួយទៀត នៅថ្ងៃ ១៣កើត និង១៤កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៤ និងទី ២៥ ខែកញ្ញា ១៩៦៩ នៅវេលាយប់ពីម៉ោង ២០ ទៅម៉ោង ២២ ឃើញព្រះចន្ទមានរស្មីលឿង ខៀវ ក្រហម មានរង្វង់មូលព័ទ្ធជុំវិញព្រះចន្ទ ដែលយើងធ្លាប់ហៅថា ព្រះចន្ទបាំងឆ័ត្រ។
១២- ជីវិតាវសានបរិច្ឆេទ កំណត់អំពីទីបំផុតនៃព្រះជីវិត។
រាប់តាំងពីថ្ងៃ ១៣រោច ខែស្រាពណ៍ជាថ្ងៃដែលទ្រង់ឃើញសុបិននិមិត្ត រហូតមកដល់ថ្ងៃ ១២កើត ខែភទ្របទ គឺត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១០ កញ្ញា មកដល់ថ្ងៃទី ២៣ ខែ កញ្ញាត្រូវជា ១៤ ថ្ងៃ គឺ សម្ដេចចាប់មានព្រះអាពាធក្នុងថ្ងៃ ១២ កើត ខែ ភទ្របទ ឆ្នាំរការឯកស័ក ព.ស. ២៥២៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៣ កញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩ វេលាម៉ោង ១៥ និង៤៥នាទី។ព្រះសង្ឃដែលធ្លាប់ចូលគាល់បម្រើព្រះអង្គ នាំគ្នាអង្គុយនៅក្រៅបន្ទប់ក្រឡាព្រះបន្ទំ ស្រាប់តែឮសូរកណ្ដឹងរោទិ៍ប្លែកពីធម្មតា ក៏នាំគ្នាស្ទុុះចូលទៅក្នុងក្រឡាព្រះបន្ទំភ្លាម។ គ្រានោះសម្ដេចមានព្រះឱង្ការថា "ខ្ញុំចុកទ្រូងខ្លាំងណាស់ៗ"។ ក្នុងពេលនោះព្រះសង្ឃដែលនៅកំដរនោះក៏ជំនុំពិគ្រោះគ្នាឲ្យព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ និយាយទូរស័ព្ទទៅលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថោ ប៉េងថុង, ទៅក្រសួងធម្មការ, គ្រូពេទ្យជាច្រើននាក់គឺ លោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថោងប៉េងថុង, ម៉ី សាម៉ឺឌី, យូ គឹមយាន, ព្រំ ភួន, រស់ សារី និងលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ម៉ាហ្សូ ជាតិបារាំង ក៏បានមកជាបន្ទាន់ៗគ្នា ពិនិត្យឃើញថា អាការរោគនៃសម្ដេចមិនទាន់ធ្ងន់ប៉ុន្មានទេ ប៉ុន្តែទោះបីជាយ៉ាងណាក្រសួងសុខាភិបាល ក៏បានចាត់លោកគ្រូពេទ្យ យូ គឹមយាន និងលី គឹមសាន ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះរោគប្រចាំការប្រកបឱសថជាដរាប រហូតដល់ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ១៤ កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ២៥ កញ្ញា ១៩៦៩ វេលាម៉ោង ២០ និង ២០នាទី ស្រាប់តែព្រះអស្សាសៈបស្សាសៈ នៃព្រះអង្គរលត់ស្ងប់ឈឹងអំពីព្រះកាយ ទ្រង់សោយទិវង្គតក្នុងគម្រប់ព្រះជន្ម ៨៦ឆ្នាំ នៅលើព្រះទែនសយនា ដោយស្ងប់ស្ងៀមនាល្វែងធំ នៅក្នុងព្រះរាជដំណាក់ព្រះអង្គកណ្ដាលពួកថេរានុត្ថរៈ មានព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ និងព្រះឥន្ទមុនី ឆាយ ផន ជាដើមនាវត្តឧណ្ណាលោម។ ក្នុងពេលដែលសម្ដចព្រះសង្ឃរាជសោយរទិវង្គតភ្លាមនោះ ព្រះសង្ឃច្រើនអង្គមាន ព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ និងព្រះឥន្ទមុនី ឆាយ ផន ជាដើម ព្រមទាំងលោក មា អ៊ុត គិលានុបដ្ឋាកក៏នៅកំដរជាមួយដែរ មានចិត្តរំជួលញាប់ញ័រស្រឡាំងកាំង ស្ទើរភាន់ភាំងស្មារតី បានចាត់ការផ្សាយដំណឹងទិវង្គតដល់ព្រះសង្ឃក្នុងវត្តភ្លាម, អង្គខ្លះក៏រត់ទៅប្រគេនដំណឹងនេះដល់ សម្ដេចព្រះពោធិវង្ស, ព្រះសិរីវិសុទ្ធ ម៉ី យ៉ាំ ក៏នាិយាយទូរស័ព្ទទៅលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថោ ប៉េងថុង, ទៅព្រះរាជដំណាក់ចម្ការមន, ទៅក្រសួងធម្មការ, ទៅសាលាក្រុង, ទៅស្នងការរដ្ឋានប៉ូលិសភ្លាមៗ, លោកអង្គខ្លះក៏យកដណឹងនេះទៅវត្តឯទៀតៗក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។
បន្ទាប់ពីបានដំណឹង នៃការសោយព្រះទិវង្គត នៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជាអម្ចាស់ភ្លាម ក្នុងរាត្រីនោះ សម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ ទ្រង់បានយាងរលះរលាំងមកកាន់មហាកុដិឧណ្ណាលោមភ្លាម ដើម្បីថ្វាយបង្គំព្រះបរមសព, សម្ដេចព្រះពោធិវង្សក៏និមន្តមកគង់នៅជិតព្រះបរមសពតាំងពីពេលមុន សម្ដែងព្រះសមានទុក្ខសោកស្ដាយយ៉ាងខ្លាំងចំពោះព្រះបរមសព។ ដំណាលគ្នានេះ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រិយានី ជាអម្ចាស់់ជីវិត ក៏ទ្រង់ស្ដេចអ្នកអង្គម្ចាស់នាយកក្រសួងនានា ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ជាព្រះរាជដំណាងមកថ្វាយបង្គំព្រះបរមសពដែរ ហើយពេលជាមួយគ្នានោះឯកឧត្ដម អឹុង ហុងសាធ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ២, ឯកឧត្ដម ចេង ហេង ប្រធានរដ្ឋសភា ព្រមទាំងសមាជិក, ឯកឧត្ដមឧត្ដមសេនីឯក លន់ នល់ នាយករដ្ឋមន្ត្រី, អ្នកអង្គម្ចាស់ សីុសុវត្ថិ សិរិមតៈ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១, ព្រមទាំងសមាជិករដ្ឋមន្ត្រី, ឧកញ៉ា មហាមន្ត្រី កែ មាស ចាងវាងពិធីការព្រះបរមរាជវាំងនិងមន្ត្រីនានា ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង, ឧត្ដមសេនីឯក ង៉ោ ហ៊ូ ទីប្រឹក្សាសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ, លោក ឌី ទូច រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងធម្មការ, លោក អីុ ទុយ អភិបាលក្រុងភ្នំពេញ, ឯកឧត្ដម ទឹម ដុង ប្រតិភូរាជរដ្ឋាភិបាលប្រចាំខេត្តកណ្ដាល ព្រមទាំងនាយទាហានជាន់ខ្ពស់ទាំងឡាយ, សហជីវិន លាង ហ័បអាន នាយកវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌត្យ, ក្រុមអភិបាលពុទ្ធិកសមាគមទាំង ៣ មានលោក ទា ប៊ុនឡុងជាដើម។
អស់លោក - អ្នក ឥស្សរជនធំ - តូច ដែលអញ្ជើញមកកាន់វត្តឧណ្ណាលោមក្នុងវេលារាត្រី ១៤កើត ខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៥ កញ្ញានោះ សុទ្ធតែមានមុខស្រពោនក្រៀមក្រំគ្រប់ៗ គ្នាដោយសេចក្ដីសោកស្ដាយចំពោះសម្ដេចដ៏ក្រៃលែង បានចូលមកសម្ដែងមរណទុក្ខសោកស្ដាយក្រៀមក្រំ រំជួលចំពោះព្រះបរមសពគ្រប់គ្នាទាំងអស់។ បន្ទាប់បន្តពីនោះមក ព្រះសង្ឃជាច្រើនអង្គមានព្រះ ពុទ្ធឃោសាចារ្យ រាជ កឹង មេគុណក្រុងភ្នំពេញ និងព្រះមុនីកោសល សូរ ហាយ ចៅអធិការវត្តនិរោធរង្សីជាដើម ព្រមទាំងរាជាគណៈ និងឋានានុក្រមជាច្រើនរយអង្គនិមន្តមកព្រោងព្រាត សុទ្ធតែមានមុខក្រៀមក្រំស្រងូតស្រងាត់គ្រប់ៗ អង្គដោយសេចក្ដីស្ដាយស្រណោះអាឡោះអាល័យ ចំពោះសម្ដេចជាអម្ចាស់។
លំដាប់តមកទៀត ក្នុងពេលរាត្រីនោះរវាងម៉ោង ២២-២៣ ចេះតែមានពុទ្ធបរិស័ទ ទាំងបុព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ និមន្តអញ្ជើញមកកាន់វត្តឧណ្ណាលោមរជយៗ នាំគ្នាឈរត្រៀបត្រាពាសពេញបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ ទាំងអស់លោក - អ្នករាជការក្នុងក្រុងភ្នំពេញ មានលោកអ្នកក្រសួងធម្មការជាដើម បាននាំគ្នាមកជាលំដាប់លំដោយ ចូលក្រាបបង្គំគាល់ព្រះសព សុទ្ធតែមានទឹកមុខជ្រប់ស្រពោនស្ទើរតែគ្រប់គ្នា ខ្លះមានជលេនេត្រស្រក់សស្រាក់រកហានិយាយស្ដីអ្វីពុំកើត។ ពេលជាលំដាប់មកទៀត ចេះតែមានពុទ្ធបរិស័ទទាំងគ្រហស្ថ- បុព្វជិតធ្វើដំណើរមកាន់វត្តឧណ្ណាលោម យ៉ាងណែនណាន់តាន់តាប់រហូតទាល់តែភ្លឺ។ លោកអ្នកខ្លះមានទឹកភ្នែកហូររហាម ហើយបន្លឺវាចាថ្ងូរថាៈ ឱសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ! ចូលទិវង្គតហើយតើ! សូម្បីព្រះអង្គមានព្រះជន្ម ៨៦ពិតមែន ប៉ុន្តែយើងខ្ញុំព្រះអង្គនៅតែស្ដាយស្រណោះ ចង់ឲ្យសម្ដេចគង់នៅជាងរយព្រះវស្សា ដោយយើងខ្ញុំព្រះអង្គធ្លាប់ស្ដាប់ព្រះរាជឱវាទ, ធ្លាប់ឃើញ, ធ្លាប់គោរព សម្ដេចជាអម្ចាស់ ឥឡូវស្រាប់តែសម្ដេចជាអម្ចាស់ចូលទិវង្គតទៅកាន់បរលោកនាយចោលយើងខ្ញុំទៅហើយ។ ការចូលទិវង្គតនៃព្រះសង្ឃរាជនេះ នាំឲ្យទូលព្រះបង្គំគ្រប់រូបហេងហាងត្រមង់ត្រមោចក្នុងចិត្ត អស់សេចក្ដីសង្ឃឹមកក់ក្ដៅចំពោះសម្ដេចទៅហើយ។
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ដែលព្រះអង្គបានយាងមកសោយព្រះជាតិក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះព្រះអង្គបានធ្វើប្រយោជន៍ទាំងផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំងផ្លូវលោកទុកឲ្យបរិស័ទជាច្រើនណាស់ ឈ្មោះថាព្រះអង្គបានលើកព្រះពុទ្ធសាសនា លើកប្រទេសជាតិឲ្យបានថ្កុំថ្កើងរុងរឿងរួមជាមួយនឹងសសម្ដេចព្រះឧបយុវរាជ ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ ដែលយឹតយោងប្រជាពលរដ្ឋ ដោយព្រះមធ្យោបាយដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ឲ្យប្រទេសជាតិមានឯកភាព សាមគ្គីភាព សន្តិភាព បានឯករាជ្យដ៏បរិបូណ៍ ដូចសេចក្ដីប្រាថ្នាហើយយ៉ាងណា សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជមានព្រះរាជជីវប្រវត្តិល្អណាស់ មានព្រះបំណងសម្រេចក៏យ៉ាងនោះដែរ។
ព្រឹកឡើងថ្ងៃ ១៥កើត ខែភទ្របទ (២៦កញ្ញា) អស់លោកឥស្សរជន បានប្រជុំតាំងគណៈកម្មការមួយបណ្ដោះអាសន្ន សម្រាប់ចាត់ការបុណ្យព្រះបរមសពតទៅ។
រយៈកាលមុនអំពីកាលដែលសម្ដេចទ្រង់សោយព្រះទិវង្គត
សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ មានព្រះអាពាធជាដំបូងក្នុងថ្ងៃអង្គារ ១២កើត ខែភទ្របទ ឆ្នាំរកា ឯកស័ក ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩។ ដំណឹងព្រះអាពាធនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ បានថ្វាយចំពោះសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋរួចហើយ ឯកឧត្ដម អឹុង ហុងសាធ តាមព្រះរាជបញ្ជានៃសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ បានចាត់ឲ្យអស់លោកវេជ្ជបណ្ឌិតខ្មែរ - បារាំងដ៏ជំនាញៗ ទាំងឡាយមកជួយខ្វល់ខ្វាយព្យាបាលរោគព្រះអង្គយ៉ាងពេញសមត្ថភាព ប៉ុន្តែធ្វើម្ដេចឡើយនឹងអាចយកជ័យជម្នះលើមច្ចុសង្គ្រាមបាន។សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជាអម្ចាស់ ទ្រង់បានជ្រាបព្រះអង្គជាមុនចាប់តាំងពីថ្ងៃប្រឈួន ទ្រង់មានព្រះឱង្ការប្រាប់ព្រះសង្ឃ និងអស់លោកដែលមកថ្វាយបង្គំសាកសួរព្រះសុខភាពថា "ខ្ញុំ-អាត្មាមានជំងឺម្ដងនេះ ដូចជាគ្មានសង្ឃឹមទេ" ព្រះរាជឱង្ការនេះធ្វើឲ្យយើងរាល់គ្នាមានការព្រួយបារម្ភណាស់ ប៉ុន្តែយ់ងរាល់គ្នាជឿទុកថាៈ ព្រះអង្គមិខជានឹងគង់ព្រះជន្មាយុតទៅទៀតបានពីព្រោះសង្កេតទៅព្រះសរីរាការព្រះអង្គ ពុំឃើញមានការប្រែប្រួលប្លែកប៉ុន្មានទេ ម្យ៉ាងទៀតទ្រង់ នៅចាំព្រះស្មារតីល្អណាស់ អាចមានព្រះឱង្ការមាំមួនសំណេះសំណាលនឹងអស់លោកទាំងព្រះសង្ឃ-គ្រហស្ថដែលមកក្រាបបង្គំគាល់នោះបានស្រួលនៅឡ់យ ជាពិសេសកាលពីព្រឹកនៃថ្ងៃសោយព្រះទិវង្គតនេះឯកឧត្ដមនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងអ្នកអង្គម្ចាស់ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ បានចូលក្រាបបង្គំគាល់ព្រះអង្គ ដើម្បីសាកសួរព្រះរោគព្រះអង្គផង ដើម្បីក្រាបបង្គំលាព្រះអង្គទៅកាន់បរទេស តាមការអញ្ជើញនៃសាធារណរដ្ឋចិនប្រជាមានិត និងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់ផង។ គ្រានោះព្រះអង្គបានទទួលរាក់ទាក់ ហើយបានប្រសិទ្ធិពរជូនចំពោះឯកឧត្តមនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងថ្វាយចំពោះអ្នកអង្គម្ចាស់ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ សូមទៅបំពេញបេសកកម្មនៅប្រទេសគេបានជោគជ័យ។ ក្រោយមកទៀតសម្ដេចក៏បានព្រះរាជទានសន្ទនាជាមួយលោក ឌី ទូច រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងធម្មការ និងលោក ទ្រិញ វ៉ាញ ប្រធានសមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរអំពីការធ្វើចេតិយ។ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបន្ទូលហូរហែរ ហើយទ្រង់និទានអំពីចេតិយឈ្មោះ សិង្គុត្តរៈ នៅសហភាពភូមាថែមទៀតផង។ រួចព្រះអង្គត្រាស់រំឭកអំពីការបោះពុម្ពវចនានុក្រមខ្មែរដែលទ្រង់បានខិតខំកែសម្រួលបន្ថែមពាក្យជាច្រើនទៀត ទោះបីជរា និងព្យាធិចេះតែបៀតបៀនព្រះអង្គក៏ដោយ។ សភាពទាំងនេះសឲ្យឃើញថា ព្រះអង្គនៅរឹងប៉ឹងណាស់ មិនគួរឡើយនឹងប្រែប្រួលទៅឆាប់រហ័សដូច្នេះសោះ នាំឲ្យយើងក្រៀមក្រំស្រងាកចិត្តដូចជាយើងធ្លាក់បេះដូង។ នេះហើយសមដូចព្រះថេរដីការបស់ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ជារឿយៗថាៈ ជួនកាលពេលព្រឹកមនុស្សសត្វជួបគ្នារញង់ លុះពេលល្ងាចក៏បែកគ្នាភ្លាមៗ។ សភាពនេះត្រូវដូចព្រះតម្រាស់នោះណាស់។ ព្រះអង្គយាងទៅចោលពុទ្ធបរស័ទរាល់គ្នា ឥតមានប្រទានដំណឹងជាមុនឲ្យច្បាស់ដល់យើង ដើម្បីនឹងបានព្យាបាលព្រះអាការរោគឲ្យបានយូរថ្ងៃសោះ គួរឲ្យយើងខ្ញុំស្ដាយក្រៃពេកណាស់នឹងរកពាក្យណាមួយថ្លែងរាប់ពុំបានឡើយ។ ព្រះអង្គព្រះទិវង្គតនេះ ធ្វើឲ្យរញ្ជួយសកលកម្ពុជា ព្រោះព្រះមានព្រះគុណធម៌ច្រើនណាស់លើពុទ្ធរិស័ទទាំងបុព្វជិត ទាំងគ្រហស្ថ។ សម្ដេចទ្រង់សោយព្រះទិវង្គតបាត់ព្រះរូបពិតមែន ប៉ុន្តែព្រះកិត្តិនាមឋិតនៅដដែល។
អស់លោក-អ្នកពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយ! ព្រះបរមសពនៃសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជនេះ ជាព្រះសពត្រូវតម្កល់ទុកតាមផ្លូវការ រាជរដ្ឋាភិបាលដើម្បីធ្វើទក្ខិណានុប្បទានរៀងរាល់ថ្ងៃតទៅ ទំរាំគណកម្មការបុណ្យជំនុំគ្នាដោះស្រាយរៀបចំព្រះរជពិធីបុណ្យព្រះបរមសព កំណត់យកថ្ងៃណា ខែណាតទៅក្រោយ។ ឥឡូវនេះគណកម្មការបិណ្យបណ្ដោះអាសន្ន បានព្រមព្រៀងគ្នាកំណត់យកថ្ងៃ ១ រោចខែភទ្របទ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ទី២៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៩ ជាកិច្ចធ្វើទក្ខិណានុប្បទាន មានទេសនា និងវេរភត្តរៀងរាល់យប់-តរាងទៅ ចំនួន ៦ខែ គិតពីខែនេះទៅ ក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាពនៃសម្ដេចព្រះមហាក្សត្រិយានី និងសម្ដេចព្រះប្រមុខរដ្ឋ៕
0 comments:
Post a Comment